بندر مبارکه و خلاق بوشهر (یادداشتی بر کتاب بوشهر شهر بندر خلاق آینده)

قریب صد سال پیش کتاب «طلوع تمدن و اختراعات عظیمه» را میرزا محمدخان منشی در مطبعه مظفری بمبئی (هندوستان) چند سالی پس از مشروطه (سنه 1328ه.ق) به زیور طبع آراسته و برای عامه مردم و به ویژه منور الفکرهای بوشهری منتشر کرد. میرزا محمدخان بهادر فرزند ملا احمد کنگونی متولد بوشهر و صاحب چندین کتاب و دارای افکاری بلند و مترقی بود. کتاب های «احوال کاشف آمریکا، ارمغان ایران، دوستداران بشر، رساله فرانسوی و...» از او به یادگار باقی است.

کتاب «طلوع تمدن و اختراعات عظیمه» از کتب متعدد انگلیسی ماخوذ و تالیف شد و در شمار مهم ترین کتابهای میرزا محمدخان منشی است که در واقع به عقیده نویسنده «موجب انتفاع نوع بشر به عبارت ساده است». جالب آنکه میرزا محمد منشی در شبانه روز، قریب به 15 ساعت وقت خود را صرف پژوهش و نگارش این کتاب ارزشمند کرده بود.

انتشار کتاب «طلوع تمدن و اختراعات عظیمه» در آن زمان سرآغازی بر بیداری و برون رفت از خلسه بی نهایت روزها و شب های آزادیخواهان بوشهری بود که با نگارش آن، دریچه ای نو به جهانی نو برای اهالی بندر مبارکه ابوشهر رقم خورد. هر چند در همان روزگاران احمدخان دریابیگی حکمران بوشهر و بنادر و تحصیلکرده فرنگ، کتاب های عاشقانه فرانسوی را به فارسی ترجمه و در مطبعه مظفری بوشهر منتشر می کرد، اما نگارش کتاب میرزا محمدخان منشی و نیز برادران سعادت در مدرسه نوبنیاد مبارکه سعادت و نیز طلوع روزنامه مبارکه مظفری در میان جراید ایران را می توان آغاز راه بیداری و فراقت از عصر بی خبری بوشهر دوره قاجار به شمار آورد.

با برآمدن آفتاب مشروطه مردم بندر مبارکه ابوشهر، با چالش استبدادی و مشروطه خواهی روبرو و عملا فصلی نوین از خفقان و گشایش فرهنگی – اقتصادی و سیاسی بوشهر آغاز گردید. مع الوصف در این اوضاعی که امروزه(1401 خورشیدی) دارالحکومه بندر ابوشهر به دنبال ترویج روحیه جهادی و انقلابی است و در این وانفسای اوضاع مملکتی، اما رستاخیز دیگری پس از یکصدسال تاریخ، بر تارک بندر بوشهر روشنایی بخش چشمان خمارآلود و خلسه آور اهالی بلاد جنوب علی الخصوص بندر مبارکه ابوشهر گردیده و آن هم همانا انتشار کتاب مستطاب «بوشهر، شهر- بندر خلاق آینده» اثر طبع بلند «پروفسور ایرج نبی پور» از مشاهیر و مفاخر این آب و خاک، با همکاری آقایان «دارا جوکار» و «سینا نبی پور» است.

پروفسور نبی پور در این کتاب ابتدا به مبانی شهر خلاق، تیپ شناسی شهرهای خلاق، شبکه شهرهای خلاق یونسکو، پایش شهرهای خلاق و فرهنگی پرداخته و فهرستی از مطالب کتاب بدین شرح آورده است: بندر بوشهر یک شهر- بندر خلاق، مدلی برای مطرح کردن بندر بوشهر به عنوان شهر خلاق، باز زنده سازی بافت تاریخی و فرهنگی بندر بوشهر؛ راهبردی برای آفرینش یک شهر خلاق ... .

همچنین نویسندگان کتاب به این اکتفا نکرده و برای نخستین بار راهکارها و اقدامات عملی برای حرکت بندر بوشهر به سوی تبدیل شدن به یک شهر - بندر خلاق را مطرح کرده اند: باز زنده سازی بافت معماری تاریخی – فرهنگی بوشهر، شهر - بندر بوشهر یک شهر پیاده مدار، شهرهای پایدار با رویکردی زیست محیطی، شهر- بندر بوشهر شهر هوشمند، شهر دانایی و در بخش آخر کتاب ایده بلند بوشهر پایتخت فرهنگی خلیج فارس! را مورد توجه قرار داده اند.

نویسندگان تاکید دارند، یک شهر زیست پذیر؛ یک حلقه اتصالی میان گذشته و آینده است و با نگرش به ریشه های تاریخی خود و پاسداشت آن از سوی دیگر به آن چه هنوز متولد نشده(آیندگان) ارج می نهد و بدین سان مانع از دست دادن زیست بوم به عنوان میراثی برای آیندگان می شود. همچنین با توجه به تعریف یونسکو، شهر خلاق شامل برخورداری از ظرفیت هایی چون: ادبیات، هنرهای رسانه ای، صنایع دستی و هنرهای بومی و موسیقی، طراحی، فیلم و خوراک شناسی... است. که از این منظر هم داشته ها و غنای فرهنگی بوشهر منحصربفرد و بی نظیر است و حرف های زیادی برای گفتن دارد.

در این کتاب آمده است: بندر بوشهر بر شناسه های یک شهر زیست پذیر می تواند این شهر را از منظرهای اقتصادی –اجتماعی فناورانه و اکولوژیک به سطح پایداری سوق داده و در رقابت با شهرهای منطقه خلیج فارس آن را جلوه گر نماید و برای تدوین برنامه راهبردی آن بر اساس سه ستون بنیادی و سه راهبرد کلان برای تبدیل بندر بوشهر به یک شهر زیست پذیر می توان چشم امید داشت: شهر خلاق(سرمایه فرهنگی خلیج فارس)، شهر دانایی (منطقه ویژه علم و فناوری)، شهر یادگیرنده(حفاظت از زیست دریایی).

به باید دانست اگر در این استان زرخیز روزگاری دولت و دولتمردانش بخواهند گامی در راه توسعه اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و... این کهن دیار بردارند، لاجرم بایست این کتاب را سرلوحه امور قرار دهند. این کتاب مبنا و اساس کار توسعه همه جانبه بندر بوشهر در شکل و شمایل جدید و مدرن خواهد بود، با بکارگیری محتوای علمی – کاربردی این کتاب مستطاب می توان در کوتاه ترین زمان ممکن، بندر بوشهر را نگین و جواهر دست نیافتنی کرانه های خلیج فارس و قطب اصلی اقتصادی با پشتوانه و پیشینه تاریخی و فرهنگی به دروازه و پایتخت فرهنگی - اقتصادی ایران بدل نمود.

اما با وجودی که قریب صد سال از نگارش میرزا محمد منشی می گذرد بهتر است به مقدمه کتاب «طلوع تمدن و اختراعات عظیمه» بازگردیم و بدانیم در کجای تاریخ قرار داشتیم و اکنون در کجای تاریخ ایستاده ایم: «گذشته از اینکه ما ایرانیان در عالم ترقی هیچ بذل جهدی نکرده و در کار سعادت بنی نوع هیچ حصه نگرفته ایم بدبختانه هیچ نمی فهمیم که این سعادت حاصله از کجا آمده و چرا اشخاص مصدر انتشارش بوده اند. هیچ روزی نیست که چیزی از مصنوعات قوه بخار به دستمان نیایید و هیچوقت آنقدر خودمان را زحمت نداده ایم که ملتفت شویم قوه بخار چیست یا الکتریک به چه کار می آید. هیچ ساعتی نمی گذرد که محتاج فهمیدن وقت نباشیم و معذالک نمی دانیم که ساعت از کجا آمده... فی الحقیقه مجهولات ما به اندازه ای فراوان است که به احصاء نمی آید... به عبارت دیگر دیوانه آنقدر زیاد است که باید اول عقلا را شمرد!!! ... دانایان می دانند که در یک مملکتی که هنوز قدر و قیمت مطبوعات بر هیئت جامعه ملت واضح و معلوم نیست، خیلی اشکال دارد که به نشر آثار مفیده موفق شود یا آنقدر دماغ داشته باشد که به تالیف و تصنیف بپردازد ولی این هم معلوم است که هر کس خودش را کمک کند خدا هم مددش می فرماید».

با این وجود امید آن داریم با کاردانی و کارشناسی و دلسوزی، این افکار و اندیشه های بلند روزی به منصه ی ظهور رسد. که به قول زنده یاد استاد باستانی پاریزی: در کشور ما آدم دانا کم نیست/// اما همه کار دست دانا هم نیست.