کمال قادری

دکتری علوم و مهندسی آبخیزداری دانشگاه علوم و تحقیقات تهران.

چند یادداشت تلگرامی

9 مرداد 1404 - خواندن 12 دقیقه - 164 بازدید

یادداشت آبخیزداری؛ سی مرغی در جستجوی سیمرغ توسعه پایدار

۱۴۰۴/۰۵/۲۴

در داستان عرفانی منطق الطیر، سی مرغ از میان هزاران پرنده، پس از عبور از هفت وادی سخت و پرچالش، به قله کوه قاف می رسند تا سیمرغ را بیابند.

اما در نهایت درمی یابند که سیمرغ چیزی جز خود آن ها نیست؛ حقیقتی جمعی، وحدتی در کثرت، و تجلی آگاهی و تلاش مشترک.

در جامعه امروز، سی مرغ آبخیزداری اغلب فقط با طاووس چکدم شناخته می شود. اما هدهد مدیریت جامع حوزه آبخیز، به ما یادآوری می کند که:

آبخیزداری، سفری است با ۴۰ گونه فعالیت در ۴ سرده:

عملیات مکانیکی/بیولوژیکی/بیومکانیکی مدیریتی

این فعالیت ها، مانند سی مرغ، هرکدام بخشی از اجزای سیمرغ توسعه پایدار هستند؛ جایی که سرزمین، آب، خاک و مردم در هماهنگی و تعادل زندگی می کنند.

گفت ما را هفت وادی در ره است

چون گذشتی هفت وادی، درگه است

همان طور که سی مرغ با عبور از هفت وادی، به حقیقت رسیدند، آبخیزداری نیز با عبور از هفت وادی پیاده سازی الگوی مدیریت جامع، به سیمرغی می رسد که نامش، نجات سرزمین است.

چون نگه کردند آن سی مرغ، زود

بی شک این سی مرغ آن سیمرغ بود

کانال تاریخ و طبیعت

t.me/WatershedKQ/902

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

یادداشت قهوه تلخ انحلال منابع طبیعی✍

۱۴۰۴/۰۵/۱۷

-----------------------------------------------------

* در سه روز تعطیلی ای که خبر انتزاع وظایف از سازمان منابع طبیعی منتشر شد، ذهن بسیاری از ما پر شد از پرسش ها، خاطرات و حسرت ها:

۱. اینکه این مصوبه، آغاز یک پایان تلخ است.
۲. اینکه چقدر شبیه داستان فیلم «اجاره نشین ها»ست.
۳. اینکه پر خویش را می شد بر آن دید و گفت: «از ماست که بر ماست».
۴. اینکه واکنش کسانی که علم منابع طبیعی و آبخیزداری را با جان و دل آموخته اند، سریع تر و دردناک تر بود.

اکنون که بحث هایی درباره امضا یا عدم امضای کارزار اعتراض به مصوبه شورای عالی اداری در کانال های تلگرامی آغاز شده، لازم است خطاب این پست را روشن تر کنم:

* مخاطبان اصلی این یادداشت:

۱. کارمندانی که رشته های مهندسی منابع طبیعی، محیط زیست یا رشته های مرتبط با مسئولیت خود را خوانده اند.
۲. کارمندانی که با آزمون استخدامی وارد سیستم شده اند و برای رسیدن به جایگاه فعلی، هفت خوان را طی کرده اند.
۳. کارمندانی که با وجود حقوق اندک، تبعیض و بی مهری، همچنان به کار علمی و کارشناسی خود پایبند مانده اند و رزومه ای پربار دارند.

* می توان حدس زد ورود اکثر شما به سیستم منابع طبیعی، حسی شبیه مستشار سریال قهوه تلخ به همراه داشته است:

۱ . چرا هیچ چیز سر جای خودش نیست؟!
۲. چرا پاداش ها به کسانی می رسد که بیشتر دیده می شوند، نه آن هایی که بیشتر می دانند؟
۳. چرا آن پست مهم، به فلان مرشد بی سلوک داده شده است؟
۴. چرا کار کردن و کم گرفتن، بهانه ای برای تمسخر شده است؟
۵. چرا در زمان کارهای بزرگ، همه سراغ مستشار می آیند، ولی در زمان بحران، او را قربانی می کنند؟

---

* اما اکنون، فارغ از دلخوری های فوق، بیش از هر زمان دیگر، باید مثل همان مستشار رفتار کنیم و کار خود را رسالت تاریخی بدانیم.

* امید به تغییر را از دست ندهیم و برای تعهدی که به خاک، آب و آینده داریم، بایستیم. در این بیآبان، از گزش ها و سرزنش های خارهای مغیلان نهراسیم و غم نخوریم.

* ما وارثان دانشی هستیم که با طبیعت پیوند دارد. اگر قرار است چیزی از نو ساخته شود، باید با تکیه بر دانش و تجربه دوستداران طبیعت ساخته شود.

* با همه تلخی این روزها، این اتفاق را باید به فال نیک گرفت؛ به امید اینکه سبب خیری شود و زحمات بی صدای کارشناسان دلسوز و متخصص منابع طبیعی و آبخیزداری، بیش از پیش به چشم بیاید.
---
کانال تاریخ و طبیعت
t.me/WatershedKQ/821

یادداشت آبخیزبان. 1404/04/09

-----------------------------------------------------

✍️ چند نکته به مناسبت روز جنگلبان/محیط بان (Ranger)

📌 مملکت ما به «آبخیزبان» هم نیاز دارد

---

🔈 اگر درختان جنگلی و حیات وحش در معرض خطرات ملموس آتش سوزی و انقراض بودند و باعث شکل گیری تشکیلات جنگلبانی و شکاربانی شدند، آبخیزها و منابع آب و خاک آن ها ، قربانیان خاموش اند؛ نامرئی، پیچیده، و تا وقتی فرو نریزند، کمتر فهمیده می شوند.

---

❌ اما وقتی زمین نشست کند، خاک فرسوده شود، رودخانه ها خاموش شوند، سیلاب و خشکسالی دست به دست هم دهند و دریاچه ها خشک شوند، تازه می فهمیم ستون فقرات طبیعت چه بی سر و صدا ترک برداشته است.

---

⚠️ تا دیروز می پنداشتیم آب و خاک بی پایان اند، رودخانه ها همیشه جاری اند، خاک همیشه حاصلخیز است، و باران همیشه خواهد بارید.

امروز اما با کاهش نزولات جوی، فرسایش خاک، فرونشست زمین، تغییر اقلیم و برداشت های بی رویه، به نقطه عطف رسیده ایم: منابع پایه طبیعت: محدود، شکننده، و نیازمند محافظت اند.

---

🌿 ۱۰ ویژگی آبخیزبان: نگهبان منابع پایه طبیعت

۱. 👁️ نگاه کلان، سیستمی و همه جانبه دارد؛ مدیریت پایدار منابع طبیعی را فقط با دیدگاه جامع و یکپارچه امکان پذیر می داند، نه از مسیر پروژه های مقطعی یا تک بعدی.

۲. 🌳 اگر وظیفه اولیه جنگلبان ، نگهبانی درختان و محیط بان، پاسداری حیات وحش است، آبخیزبان تکمیل کننده این منظومه است؛ حافظ چرخه حیاتی آب و خاک که بی آن، طبیعت فرو می ریزد.

۳. 🐾 در هر دوره ای که توجه عمومی صرفا معطوف به بخشی از اکوسیستم می شود، اهمیت منابع پایه ای چون آب، خاک و پوشش گیاهی را بی هیاهو اما پیوسته یادآور می شود.

۴. 🌍 مشکلات هر حوزه آبخیز را در دل همان حوضه جست وجو می کند. به آمایش سرزمین باور دارد و سیاست هایی چون انتقال آب بین حوضه ای را نمی پسندد.

۵. 👥 پیش از اجرای پروژه ها، معیشت و مشارکت مردم را در اولویت می بیند؛ توسعه پایدار را بدون همراهی جامعه محلی، بی معنا می داند.

۶. 📜 روش های سنتی و بومی حفاظت آب و خاک را گنجینه ای فرهنگی تلقی می کند؛ آن ها را بازخوانی، تئوریزه و احیا می نماید تا دانش نیاکان با نیازهای امروز پیوند یابد.

۷. 🏞 باور دارد که باید سیلاب ها را مدیریت کرد و آب را در آبخوان ها ذخیره نمود، نه در پشت سدهایی که گاه تبدیل به بخشی از معضل می شوند.

۸. 🌱 ارزش خاک را کمتر از آب نمی داند؛ معتقد است که آبخیز تخریب شده یعنی خاک فرسوده، منابع آسیب دیده، کاهش حاصلخیزی و نابودی پوشش گیاهی >> پیامد بی توجهی به مدیریت آبخیز.

۹. 🧠 آگاه است که آبخیزداری، آبخوانداری و مدیریت جامع حوزه آبخیز، هنوز قانون ندارد و در حاشیه اجرا مانده است؛ زمان آن فرا رسیده تا نگاه فنی، هوشمند، راهبردی و بلندمدت جای دیدگاه های پروژه محور و سطحی را بگیرد.

۱۰. 🔄 باور دارد که «آبخیزبان بودن» یک منصب اداری نیست؛ از کارشناسان و مدیران ادارات منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاهیان و پژوهشگران، تا تصمیم سازان و سیاست گذاران و ...، همگی می توانند آبخیزبان باشند؛ اگر از بخشی نگری عبور کنند و به طبیعت از بالا و به صورت یکپارچه بنگرند.

t.me/WatershedKQ/729

یادداشت شرح خدمات آبخیزداری. 1404/04/22

چند نکته در مورد شرح خدمات

۱. لیست کتابچه های شرح خدمات و دستورالعمل های سازمان منابع طبیعی، مصوب نظام فنی و اجرایی سازمان برنامه در مقاله قوانین و مقررات گردآوری شده است (تصویر فوق).

۲. از لیست فوق، هنوز ۶ مورد آخر از جمله حریم پروژه ها، کد ضابطه نظام فنی اجرایی نگرفته اند.

۳. طبق بخشنامه رئیس سازمان به شماره ۹۷/۱/۱۵۲۶۰ مورخه ۱۳۹۷/۵/۲۷، بررسی و تصویب تعاریف و مفاهیم، شرح خدمات، دستورالعمل ها ، ضوابط و استانداردها، معیارها و شاخص ها از وظایف شورایعالی جنگل، مرتع و آبخیزداری می باشد (نه سایر دفاتر سازمان).

۴. تصویب در نهاد شورایعالی، الزاما به درج در نظام فنی اجرایی منجر نمی شود.

۵. شرح خدمات شناسایی و توجیهی آبخیزداری، کد ضابطه نظام فنی اجرایی دارند؛ ولی شرح خدمات تفصیلی اجرایی آبخیزداری، صرفا به تصویب شورایعالی رسیده است.

۶. نکته جالب اینکه دفتر استانداردها و طرح های آب و آبفا، برای آبخیزداری، فهرست خدمات مرحله طراحی تفصیلی در سال ۱۳۹۵ تصویب نموده است.

۷. بارگزاری آخرین نسخه های شرح خدمات، مصوب در نظام فنی اجرایی یا شورایعالی، در سایت سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری، یک ضرورت است.

t.me/WatershedKQ/611

یادداشت ۱۰ محور پیشنهادی برای: (همایش ملی علوم و مهندسی آبخیزداری) در سال های آتی

با تکیه بر برخی مسائل و چالش های بخش اجرا. 1404/03/12.

۱. چارچوب های قانونی و اجرایی

تحلیل قوانین و مقررات موثر بر طرح های آبخیزداری، بررسی کاستی ها و چالش های اجرایی و ارائه راهکارهای اصلاحی.

۲. مدیریت اعتبارات و فرآیند مناقصات

بررسی نحوه اولویت بندی تخصیص اعتبارات و تحلیل فرآیند برگزاری مناقصات، با تاکید بر شفافیت و افزایش کارایی پروژه ها.

۳. نظارت بر اجرا و ارزیابی کیفیت

توسعه روش های نظارتی برای بهبود دقت و کیفیت پروژه های آبخیزداری، بررسی مدل های نظارت کارگاهی و عالیه.

۴. برآورد هزینه ها و مدیریت منابع مالی

اهمیت متره و برآورد دقیق در اجرای پروژه های آبخیزداری، تحلیل و به روزرسانی ردیف های فهرست بها برای افزایش کارایی اقتصادی.

۵. تعاملات پیمانکار، مشاور و کارفرما

بررسی نقش ها، مسئولیت ها و چالش های همکاری میان این سه بخش در مراحل طراحی، اجرا و نظارت، با تاکید بر بهینه سازی فرآیندهای اجرایی.

۶. آبخیزداری در فضای دیجیتال

نقش فناوری های نوین، هوش مصنوعی و سامانه های اطلاعاتی در مطالعات، مدیریت و ترویج آبخیزداری، بهبود ارتباطات میان پژوهشگران و نهادهای اجرایی و سمن ها و جوامع محلی.

۷. تحلیل مفاد پیمان های پروژه های آبخیزداری

بررسی شرایط عمومی و خصوصی پیمان ها، تحلیل چالش ها و ارائه راهکارهای اصلاحی برای افزایش کارایی حقوقی و اجرایی.

۸. نگهداری، مرمت و بهسازی سازه های آبخیزداری

بررسی راهکارهای مقاوم سازی عملیات مکانیکی و بندهای اصلاحی، افزایش نقش جوامع محلی، تشکل ها و تعاونی ها در حفظ و نگهداری سازه ها.

۹. بازنگری ساختار مطالعات و اجرا در سازمان منابع طبیعی

تحلیل روش های بهینه سازی فرآیندهای مطالعاتی و اجرایی در ادارات آبخیزداری، بررسی راهکارهای نوین برای افزایش کارآمدی.

۱۰. آبخیزداری شهری و مدیریت بحران

تفکیک وظایف ارگان های متولی در قانون مدیریت بحران، تدوین استانداردهای اجرایی برای مقابله با سیلاب های شهری و بهبود سلامت و پایداری حوزه آبخیز.

t.me/WatershedKQ/424

یادداشت در جستجوی اولین ها✍
۱۴۰۴/۰۳/۰۳

۱. همیشه می گفتند آبخیزداری و حفاظت خاک در کشور با مقاله دو کارشناس فائو در سال ۱۳۳۷ آغاز شده؛ اما نام و عنوان مقاله شان کمتر مطرح بود.

۲. من که به اسامی و زندگی افراد توجه ویژه ای دارم—مثلا از فرمول بنزن مهم تر برای من، نام کاشفش ککوله و داستان رویایی که دید، بوده—به دنبال نامشان رفتم.

۳. در بیشتر منابع، عنوان مقاله ذکر نشده و نام نویسندگان، ناقص آمده بود، یا اگر نامشان ذکر شده بود، تنها به فارسی بوده و پانویس انگلیسی نداشت. مثلا این گونه: ل. دوان و ریبن.

۴. مولانا می فرماید:

سایه حق بر سر بنده بود
عاقبت جوینده یابنده بود

گفت پیغمبر که چون کوبی دری
عاقبت زان در، برون آید سری

چون نشینی بر سر کوی کسی
عاقبت بینی تو هم روی کسی

چون ز چاهی می کنی هر روز، خاک
عاقبت اندر رسی در آب پاک

به حکم این اشعار، یورکا گویان، نام این دو کارشناس را یافتم:

مادان لعل دیوان و هوبرت ریبن.

۵. عکس ناواضحی از دیوان (از کتاب خاک های ایران) و زندگینامه اش را در کتاب تاریخچه آبخیزداری و حفاظت آب و خاک قرار داده ام. اما متاسفانه هنوز تصویری از ریبن پیدا نکرده ام.

https://t.me/WatershedKQ/368

یادداشت قبلی

خط و خوشنویسی در منابع طبیعی و آبخیزداری از شجریان تا الآن

یادداشت بعدی

ردپای واژه آبخیز در ادبیات