جایگاه افراد تراجنسیتی در قوانین ایران

جایگاه افراد تراجنسیتی در قوانین ایران

افراد تراجنسیتی در تمام اقشار جامعه وجود دارند. طبق تخمین کمپین حقوق بشر، فقط در خود آمریکا بیش از ۲میلیون تراجنسیتی زندگی می کنند. تراجنسیتی ها هم مانند سایرین جزو اعضای جامعه اند. آنها هم والدین، برادر و خواهر یا فرزند کسی هستند.

تراجنسیتی چیست و چه نمودهایی دارد؟

اصطلاح تراجنسیتی در اواخر قرن بیستم ابداع شد، اما ردپای این افراد در طول تاریخ و در فرهنگ های مختلف به چشم می خورد. این اصطلاح برای افرادی به کار می رود که هویت جنسی شان با جنسیتی که با آن متولد شده اند متفاوت است. افراد تراجنسیتی برای توصیف خود از اصطلاحات متفاوتی استفاده می کنند و گاهی به جای واژه تراجنسیتی، این واژه ها را به کار می برند:

بهتر است از عناوین و اصطلاحاتی استفاده کنید که این افراد ترجیح می دهند.
تراجنسیتی ها هویت جنسی خود را به شکل های مختلف ابراز می کنند. بعضی از آنها از لباس، رفتار و آداب ورسومی خاص استفاده می کنند تا مطابق جنسیتی زندگی کنند که برایشان مناسب است. برخی هم هورمون مصرف می کنند یا با عمل جراحی تغییر جنسیت، جنسیتشان را مطابق با هویت جنسی خود تغییر می دهند.
بعضی از تراجنسیتی ها به تعریف سنتی جنسیت و تقسیمش به ۲ دسته مذکر و مونث اعتقادی ندارند، بنابراین آنها را تراجنسیتی می نامند. تراجنسیتی ها از این جهات با سایرین متفاوت اند:

هویت جنسی (احساس درونی)؛
نمودهای جنسیتی (رفتار و نحوه لباس پوشیدن)؛
تمایلات جنسی (افرادی که جذب آنها می شوند).
به افرادی که جنسیت و هویت جنسی شان یکسان است «همسوجنسیتی» (cisgender) می گویند.

بی قراری جنسیتی چیست؟

روان شناسان و پزشکان اصطلاح «آشفتگی جنسیتی» یا «بی قراری جنسیتی» (gender dysphoria) را برای توصیف پریشانی، ناراحتی و اضطرابی به کار می برند که به دلیل تطابق نداشتن جنسیت با هویت جنسی گریبان گیر تراجنسیتی ها می شود. ممکن است برخی از این افراد مبتلا به نارسایی جنسی تشخیص داده شوند و برای کمک به درک هویتشان تحت درمان پزشکی قرار بگیرند.

در گذشته روان شناسان به این حالت «اختلال هویت جنسی» می گفتند، اما امروزه برای توصیف این افراد از اصطلاح بی قراری جنسیتی استفاده می کنند، زیرا تطابق نداشتن جنسیت با هویت جنسی فرد بیماری روانی نیست و فقط ممکن است سبب مشکلات عاطفی شود.

هویت تراجنسی چه تفاوتی با گرایش جنسی دارد؟

اغلب مردم هویت جنسی را با گرایش جنسی اشتباه می گیرند، اما تراجنسی بودن با همجنس گرایی یا دوجنس گرایی متفاوت است. هویت جنسی یعنی فرد فارغ از تراجنسیتی یا همسوجنسیتی بودنش، در درونش زن است یا مرد یا هر دو یا هیچ کدام. همجنس گرایی، دوجنس گرایی یا دگرجنس گرایی نشان دهنده این است که جذب چه کسانی می شوید و از نظر عاطفی و جنسی به آنها تمایل دارید.

ممکن است فرد تراجنسی همجنس گرا، دگرجنس گرا یا دوجنس گرا باشد و از این نظر هیچ تفاوتی با همسوجنسی ها ندارد. به بیان ساده تر، تمایل جنسی یعنی «می خواهید با چه کسی باشید» و هویت جنسی یعنی «چه کسی هستید».

گذار فرد تراجنسی به چه معناست؟

گذار (Passing) یعنی دیگران فرد تراجنسی را همان طوری ببینند که خودش می خواهد، مثلا زن ترنس از دست شویی زنانه استفاده کند و اطرافیانش او را به چشم زن ببینند.
برای بسیاری از تراجنسیتی ها گذار اهمیت دارد، به ویژه از نظر عاطفی، زیرا هویت جنسی شان را تایید می کند. به علاوه از آنها در برابر آزار و اذیت و خشونت محافظت می کند. به دلیل تراجنسیت هراسی، فرد تراجنسی پس از تجربه گذار آسایش بیشتری در زندگی دارد.
با وجود این، همه تراجنسیتی ها درباره گذار مثل هم فکر نمی کنند.
با اینکه گذار برای برخی از آنها بسیار مهم است، بعضی دیگر احساس می کنند که این کار یعنی جنسیتشان به اندازه دیگران واقعی نیست. آنها ممکن است این طور احساس کنند که گذار یعنی همسوجنسیتی دیده شدنشان مهم تر از این است که تراجنسیتی باشند. بعضی از تراجنسیتی ها با این موضوع مشکلی ندارند و به این ویژگی خود افتخار می کنند و نیازی به همسوجنسیتی شدن احساس نمی کنند.

جایگاه تراجنسیتی ها در حقوق بشر بین الملل

نگاهی گذرا به جایگاه قانونی افراد تراجنسی در جهان نشان می دهد که پذیرش حقوق هویت جنسی پیشرفت چشمگیری کرده است. با وجود این، هنوز هم در بعضی از کشورها افراد تراجنسی با اشکال مختلف خشونت و تبعیض روبه رو هستند. چون هنوز استاندارد جهانی مشخصی در این زمینه وجود ندارد، دولت ها در تدوین قوانینی که حقوق این افراد را محدود می کنند آزادند.

مهم ترین سند بین المللی در رابطه با حقوق افراد تراجنسی اصول جاکارتاست. این سند بین المللی در سال ۲۰۰۷ تصویب شد و به موجب آن تراجنسیتی ها باید به رسمیت شناخته شوند و از تمام حقوق و آزادی های شهروندی برخوردار باشند. به علاوه، باید از خشونت در امان بمانند و قربانی قتل های خشونت آمیز نشوند.

در ماده ۲۶ میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی نیز هرگونه تبعیض منع شده و از تمام مردم حمایت یکسانی شده است. در نتیجه باید تراجنسیتی ها را هم برابر با دیگران بدانیم.
علاوه بر این، ماده ۱۲ این میثاق بین المللی به محافظت از سلامت گروه های آسیب پذیر اشاره می کند. بر این اساس، دولت ها باید از تراجنسیتی ها به عنوان افراد آسیب پذیر جامعه محافظت کنند و حق سلامت آنها را به رسمیت بشناسند.
بر اساس ماده ۹ میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی نیز حق آزادی برای همه مردم به رسمیت شناخته شده است. در این ماده از میثاق به جنسیت خاصی اشاره نشده است، بنابراین تراجنسیتی ها هم باید از حق آزادی برخوردار باشند.

میثاق های بین المللی برای دولت ها تعهداتی ایجاد می کنند و باید در قوانین داخلی کشورها از آنها پیروی شود. در هیچ کدام از این اسناد بین المللی به حقوق تراجنسی ها اشاره مستقیم نشده است و این اسناد همه مردم را فارغ از جنسیتشان صاحب حقوقی می دانند. بنابراین می توان این اسناد بین المللی را به نفع این افراد تفسیر کرد.
بیانیه کمیساریای عالی حقوق بشر در سال ۲۰۱۷ سند بین المللی مهم دیگری است. به موجب این بیانیه، افراد تراجنسی از حقوقی که در اعلامیه جهانی حقوق بشر و میثاق ها آمده است برخوردارند.
این اسناد بین المللی پیشرو هنوز آن قدر فراگیر نشده اند که بتوانند از تراجنسیتی ها در برابر تبعیضی که در زمینه های مختلف مانند سلامت، شغل، مسکن، سفر و آموزش با آن روبه رو هستند محافظت کنند.