تعهدات فیفا در قبال مدافعان حقوق بشر و نمایندگان رسانه ها

هوالعادل

تعهدات فیفا در قبال مدافعان حقوق بشر و نمایندگان رسانه ها

مقدمه

بیانیه فیفا در سال ۲۰۲۵ درباره مدافعان حقوق بشر و نمایندگان رسانه ها، گامی مهم در راستای مسئولیت پذیری اجتماعی این نهاد بین المللی محسوب می شود. این سند با استناد به اصول راهنمای سازمان ملل متحد در زمینه تجارت و حقوق بشر (UNGPs) و اعلامیه مدافعان حقوق بشر، تلاش دارد تا تعهدات فیفا را در قبال این گروه های حساس شفاف سازی کند. اما پرسش کلیدی این است: آیا این تعهدات در عمل قابلیت اجرا دارند؟ این یادداشت با نگاهی تحلیلی، به بررسی ابعاد مختلف این بیانیه، نقاط قوت، چالش های پیش رو و راهکارهای احتمالی می پردازد.

تحلیل محتوای بیانیه

۱. نقاط قوت و نوآوری ها

-چارچوب حقوق بشری روشن: 

 فیفا با تاکید بر «عدم مداخله در کار مدافعان حقوق بشر و رسانه ها» و «حمایت فعال از آنان»، چارچوبی مبتنی بر استانداردهای بین المللی ارائه کرده است. برای مثال، بند ۱۲ بیانیه، حق دسترسی به اطلاعات و آزادی بیان را به صورت صریح تضمین می کند.

-مکانیسم های عملیاتی: 

 ایجاد یک سیستم شکایت اختصاصی با امکان گزارش ناشناس (بند ۱۶)، به ویژه در مواردی که امنیت افراد در خطر است، نشان دهنده رویکردی پیشگیرانه و حساس به ریسک است.

-تاکید بر نقش طرف های سوم: 

 فیفا با الزام میزبانان مسابقات و شرکای تجاری به رعایت حقوق بشر (بند ۱۵)، از «ابزار نفوذ» خود برای کاهش ریسک ها استفاده می کند. این امر در مورد کشورهای میزبان با سوابق حقوق بشری بحث برانگیز (مانند قطر ۲۰۲۲) حیاتی است.

۲. چالش های اجرایی

- ابهام در تعریف «اقدامات معقول»: 

 عبارت هایی مانند «استفاده از نفوذ» (بند ۹) یا «گام های کافی» (بند ۱۵) فاقد شاخص های عینی هستند. آیا فیفا در صورت همکاری نکردن یک دولت میزبان، قادر به لغو قراردادها خواهد بود؟

-وابستگی به همکاری ذینفعان:

 موفقیت این بیانیه به مشارکت فعال دولت ها، رسانه ها و سازمان های مدنی بستگی دارد. تجربه نشان داده که در برخی موارد، فشارهای سیاسی مانع از اجرای کامل چنین تعهداتی می شود.

-پایش و گزارش دهی: 

 با وجود وعده انتشار گزارش های سالانه (بند ۱۸)، سازوکار مستقل برای نظارت بر اجرای تعهدات پیش بینی نشده است. این ممکن است به کاهش پاسخگویی بینجامد.

مطالعه موردی: درس هایی از جام جهانی ۲۰۲۲ قطر

انتقادات گسترده به فیفا درباره وضعیت کارگران مهاجر و محدودیت های رسانه ای در قطر، نشان می دهد که تعهدات حقوق بشری در عمل با چالش های سیاسی و اقتصادی روبرو هستند. اگرچه فیفا پس از فشارهای بین المللی اقداماتی را انجام داد، اما نبود ضمانت های اجرایی محکم، اثربخشی آن ها را محدود کرد. این تجربه بر ضرورت شاخص های اندازه گیری واضح و سازوکارهای تنبیهی در بیانیه جدید تاکید دارد.

راهکارهای پیشنهادی

۱. تعریف شاخص های کمی: 

 - مثلا «کاهش ۵۰٪ پرونده های قضایی علیه روزنامه نگاران در کشورهای میزبان تا ۲۰۳۰».

۲. ایجاد نهاد نظارتی مستقل: 

 - تشکیل یک «کمیته حقوق بشر فیفا» متشکل از نمایندگان سازمان های بین المللی مانند عفو بین الملل و گزارشگران ویژه سازمان ملل.

۳. شفاف سازی مالی: 

 - اختصاص بخشی از درآمد فیفا به صندوق حمایت از مدافعان حقوق بشر در خطر.

۴. آموزش ذینفعان: 

 - برگزاری کارگاه های آموزشی برای پلیس و مقامات محلی در کشورهای میزبان درباره حقوق رسانه ها.

جمع بندی: گامی رو به جلو، اما ناکافی

بیانیه ۲۰۲۵ فیفا از لحاظ نظری پیشرو است، اما موفقیت آن به عواملی فراتر از متن بستگی دارد: 

- اراده سیاسی فیفا برای مقابله با کشورهای میزبان قدرتمند. 

- فشار جامعه مدنی برای حفظ پاسخگویی. 

- همکاری بین المللی برای ایجاد هنجارهای مشترک. 

در غیر این صورت، این سند ممکن است به بیانیه ای نمادین تبدیل شود که تغییرات ملموس ایجاد نمی کند.

 منابع: 

- متن کامل بیانیه فیفا (۲۰۲۵). 

- گزارش های عفو بین الملل درباره حقوق بشر در ورزش (۲۰۲۳). 

مصطفی لطفی . پژوهشگر حقوق فوتبال