برنامه ریزی جبرانی یا آزمون محوری؟ واکاوی رویکرد مدارس به نوبت دوم و پیامدهای آن بر کیفیت یادگیری
برنامه ریزی جبرانی یا آزمون محوری؟ واکاوی رویکرد مدارس به نوبت دوم و پیامدهای آن بر کیفیت یادگیری
مقدمه
ماه های پایانی سال تحصیلی، به ویژه از اسفند تا خرداد، نقطه تمرکز نظام آموزش رسمی بر ارزشیابی نهایی است. در این بازه، مدارس معمولا به سوی دو رویکرد متفاوت سوق داده می شوند: تمرکز بر برنامه ریزی جبرانی برای ترمیم یادگیری یا آزمون محوری برای ارتقاء نمره و جمع بندی شکلی مطالب درسی. این یادداشت می کوشد با تحلیل این دو رویکرد و پیامدهای هر یک، بر ضرورت بازتعریف ماموریت مدارس در نوبت دوم تاکید کند.
صورت بندی دوگانه رویکرد مدارس در نوبت دوم:
در بسیاری از مدارس، با نزدیک شدن به پایان سال، کلاس های جبرانی و ساعات فوق برنامه متعددی برگزار می شود. اما تفاوت بنیادین در هدف این کلاس ها نهفته است: آیا صرفا برای آماده سازی دانش آموزان جهت کسب نمره در امتحانات خرداد طراحی شده اند؟ یا فرصتی اند برای بازپروری مفهومی، تمرکز بر ضعف های یادگیری و بازیابی مفاهیم کلیدی؟
آزمون محوری، معمولا با تمرکز بر تمرین تست ها، حفظ مطالب، مرور سریع نکات و تدریس شتاب زده همراه است. در مقابل، برنامه ریزی جبرانی کیفی، بر بازاندیشی، فهم عمیق، تثبیت مفاهیم پایه و یادگیری معنادار متمرکز است.
پیامدهای رویکرد آزمون محور بر نظام یادگیری:
رویکرد صرفا آزمون محور، در کوتاه مدت ممکن است به بهبود نمرات برخی دانش آموزان منجر شود؛ اما در بلندمدت، آثار زیر را به همراه خواهد داشت:
• فقدان یادگیری پایدار و انتقال پذیر
• افزایش اضطراب و فشار روانی دانش آموزان
• کاهش خلاقیت معلمان در طراحی تدریس مفهومی
• نادیده گرفتن تفاوت های فردی در توان یادگیری
• کمرنگ شدن نقش تربیتی مدرسه در فرایند آموزش
شاخص های برنامه ریزی جبرانی اثربخش:
برنامه های جبرانی در نوبت دوم، در صورتی که هدفمند طراحی شوند، می توانند نقش موثری در کاهش افت تحصیلی و ارتقای عدالت آموزشی ایفا کنند. این برنامه ها باید ویژگی های زیر را دارا باشند:
• مبتنی بودن بر تحلیل عملکرد نوبت اول و ارزشیابی های تکوینی
• ارائه مسیرهای یادگیری انعطاف پذیر برای دانش آموزان دارای افت
• گفت وگو با دانش آموزان درباره علل یادگیری ناقص و نیازهای آن ها
• استفاده از الگوهای متنوع تدریس، نه فقط مرورهای فشرده
• تلفیق یادگیری با فعالیت های انگیزشی، هنری و مشارکتی
نقش مدیران و معلمان در انتخاب رویکرد مناسب:
تصمیم گیری درباره جهت گیری مدارس در نوبت دوم، تا حد زیادی در اختیار مدیران و معلمان است. اگر مدرسه به جای «عمل زدگی در آستانه امتحانات» به «تامل راهبردی بر وضعیت یادگیری» دانش آموزان بپردازد، می تواند از ظرفیت همین ماه های پایانی برای تحول در کیفیت آموزش بهره برداری کند. حمایت از معلمان برای فاصله گرفتن از تدریس نمره محور و ایجاد فضای گفت وگویی میان عوامل مدرسه برای تعریف اهداف یادگیری، از ملزومات تحقق این تحول است.
جمع بندی:
انتخاب میان دو مسیر «برنامه ریزی جبرانی» یا «آزمون محوری» در نوبت دوم، تعیین کننده ی مسیر یادگیری دانش آموزان است. در شرایطی که بخشی از بدنه آموزش وپرورش همچنان بر نتایج کمی تمرکز دارد، مدارس می توانند با هوشمندی و درایت، به جای بازتولید فشارهای آزمون محور، به فضایی برای ترمیم، بازسازی و ارتقای یادگیری بدل شوند. نوبت دوم، اگر به درستی مدیریت شود، فرصتی برای ترمیم شکاف هاست؛ نه تکرار نظام نمره گرایانه.