آیا از نظر فقه و حقوق اسلامی یک زن می تواند رییس جمهور شود؟!

ریاست جمهوری زن در فقه و حقوق ایران

آیا یک زن می تواند رییس جمهور شود؟!

نشست علمی حقوق و آزادی های مشروع زنان در اسلام

بخشی از سخنرانی دکتر کمال رئوف عضو هیات علمی گروه حقوق واحد یادگار امام خمینی در دانشگاه آزاد اسلامی مورخ 22/04/1404

🟧 اسلام به عنوان یکی از بزرگ ترین ادیان الهی، نه تنها در سطح عبادی، بلکه در سطوح حقوقی، اجتماعی و سیاسی نیز آموزه هایی ژرف و بنیادین دارد. یکی از مهم ترین این آموزه ها، مسئله جایگاه زن، حقوق و آزادی های مشروع او در ساختار اجتماعی، سیاسی و حقوقی است. متاسفانه در طول قرون متمادی، فاصله ای میان نصوص دینی و برداشت های فرهنگی و فقهی محدود از این نصوص شکل گرفته که گاه به تضییع حقوق زنان انجامیده است.

🟦 منابع و مبانی حقوق زنان در اسلام

• اسلام حقوق زن را نه از منظر ترحم یا مصلحت، بلکه بر پایه کرامت ذاتی انسان و عدالت تعریف می کند. این امر بر پایه سه منبع اصلی شکل می گیرد:

🔹قرآن کریم:

• «ولقد کرمنا بنی آدم» اسراء، آیه ۷۰» که بر اساس آن همه انسان ها، اعم از زن و مرد، مورد تکریم الهی اند.
• «ان اکرمکم عند الله اتقاکم» (حجرات، آیه ۱۳). برتری صرفا به تقواست، نه جنسیت.

🔹 سنت پیامبر(ص): بزرگ داشتن مقام زن و لزوم رعایت احترام و حقوق زن.

🔹 فقه اسلامی: اصول فقهی مانند:

• قاعده لزوم رعایت عدل و عدالت در روابط انسانی
• قاعده الناس مسلطون علی اموالهم

همگی در راستای تقویت حقوق انسانی و مدنی زنان هستند.

🔸حق مشارکت اجتماعی و سیاسی:

• زنان در بیعت با پیامبر، شرکت در جنگ ها، پذیرش مسئولیت های اجتماعی حضور داشتند.
• اسلام هیچ گاه حضور اجتماعی زن را نفی نکرده، بلکه آن را سامان بخشیده است.
• اصول ۲۰ و ۲۱ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بیان می دارند که همه شهروندان اعم از زن و مرد در مقابل قانون برابر هستند و بطور یکسان از حمایت قانونی برخوردار هستند. هر ایرانی برای انتخابات دارای یک رای است.

🔸تعبیر واژه «رجل سیاسی» در قانون اساسی

تعبیر مرد از واژه «رجل سیاسی» در قانون اساسی بر اساس رویکرد فرهنگی و اجتماعی بوده و مبنای فقهی ندارد 

زیرا در اسلام منعی برای رهبری جامعه توسط زن وجود ندارد مانند: موضوع رهبری ملکه سباء در قرآن کریم که نه تنها تقبیح نشده بلکه از او به عنوان یک نمونه یاد شده است، 

معصوم بودن حضرت فاطمه زهرا و دارا بودن شان امامت از نظر شیعیان. دارا بودن صفات پیامبری توسط حضرت مریم مانند عصمت و نزول وحی بر اساس آیات قرآن کریم که هر سه نمونه ای از مصادیق زنان مسئول جامعه هستند.

بر اساس آیه 71 سوره توبه که می فرماید: «والمومنون والمومنات بعضهم اولیاء بعض ۚ یامرون بالمعروف وینهون عن المنکر ویقیمون الصلاه ویوتون الزکاه ویطیعون الله ورسوله ۚاولئک سیرحمهم الله ۗ ...» زنان مومن هم به مانند مردان مومن می توانند ولی امر باشند و تفاوتی میان این دو نیست.

(سوره آل عمران، آیه ۴۲) در خصوص برگزیده شدن خضرت مریم توسط خدا و ابلاغ آن به واسطه فرشتگان: «واذ قالت الملائکه یا مریم ان الله اصطفاک وطهرک واصطفاک علی نساء العالمین»؛ و هنگامی را که فرشتگان گفتند: «ای مریم! خدا تو را برگزیده و پاک ساخته؛ و بر تمام زنان جهان، برتری داده است. و یا در ادامه می فرماید: «یا مریم اقنتی لربک واسجدی وارکعی مع الراکعین»؛ ای مریم! (به شکرانه این نعمت) برای پروردگار خود، خضوع کن و سجده بجا آور! و با رکوع کنندگان، رکوع کن. (سوره آل عمران، آآل عمران، آیه ۴۳)

و آیات مربوط به حکمرانی ملکه سبا در زمان پیامبری حضرت سلیمان:

(آیات 23 و 44 سوره نمل): «انی وجدت امراه تملکهم واوتیت من کل شیء ولها عرش عظیم» (به راستی من زنی را یافتم که بر آنان حکومت می کند، و از هر چیزی [که از وسایل و لوازم حکومت و قدرت است] به او داده اند و تختی بزرگ دارد). «قالت رب انی ظلمت نفسی واسلمت مع سلیمان لله رب العالمین» ([ملکه سبا] گفت: پروردگارا! قطعا من به خود ستم کردم، اینک همراه سلیمان، تسلیم [فرمان ها و احکام] خدا، پروردگار جهانیان شدم).

بنابراین اسلام، نه تنها مخالف ریاست زنان نیست، بلکه پیشگام آن در دوران جاهلیت بوده است و بر اساس آیات متعدد و تعالیم اسلامی هیچ منعی برای ریاست جمهوری زن نیست. بسیاری از محدودیت های امروزی ریشه در فهم های محدود و آمیخته با فرهنگ های ناصواب دارند. به همین دلیل بازنگری اجتهادی، بازخوانی متون، تقویت گفتمان فقه عدالت محور و ارتقاء سواد دینی و حقوقی زنان ضروری است.

✅ سخن پایانی:

اسلام، زن را به عنوان انسانی کامل با اختیار، مسئولیت و حق معرفی می کند و اگر تفاوتهایی میان مرد و زن قائل شده، بر مبنای طبیعت زن و مرد است نه برتر دانستن یکی بر دیگری و بر اساس آیه شریفه۱۳ز سوره حجرات: «ان اکرمکم عندالله اتقاکم»، ارزش انسانها در نزد خداوند، بر اساس پرهیزکاری است نه جنسیت یا چهره و زبان و رنگ!

کمال رئوف وکیل پایه یک دادگستری و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام خمینی.