بهبود مهارت املاءنویسی در دانش آموزان با چالش های یادگیری: مطالع موردی بر روی یک دانش آموز پایه چهارم

مقدمه و طرح مشکل

یکی از چالش های رایج در دوره ابتدایی، مشکلات مربوط به املانویسی است که می تواند بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان تاثیر بسزایی بگذارد. این مشکلات اغلب ریشه در اختلالات یادگیری، ضعف در مهارت های دیداری و شنیداری، عدم دقت کافی، و گاهی حتی عوامل محیطی و خانوادگی دارند. دانش آموزانی که در درس املاء دچار مشکل هستند، غالبا نمرات پایین تری دریافت کرده و به تدریج انگیزه خود را برای یادگیری این درس از دست می دهند. با توجه به اینکه املاء و فارسی زیربنای سایر دروس محسوب می شوند، ضعف در این مهارت می تواند به شکست تحصیلی و کاهش اعتماد به نفس دانش آموز منجر شود.

در این مطالعه، بر روی یکی از دانش آموزان در پایه چهارم ابتدایی، مدرسه مقداد شهرستان سبزوار، تمرکز شده است. مشاهدات اولیه نشان داد که این دانش آموز در درس املاء با چندین مشکل اساسی دست و پنجه نرم می کند. این مشکلات شامل ضعف دیداری، شنیداری و عدم دقت بود. معلم راهنما نیز تایید کرد که این دانش آموز در تشخیص حروف هم صدا یا هم آوا (مانند غ/ق، ت/ط) دچار مشکل است و نوشتارش نیز از لحاظ خوانایی دارای اشکال بود. علاوه بر این، این دانش آموز در هنگام املانویسی نیاز به تکرار مکرر کلمات داشت و بسیار کند می نوشت، به طوری که در حین نوشتن دچار خستگی عضلات دست می شد. بررسی پرونده تحصیلی این دانش آموز نیز نشان داد که این مشکلات از پایه های دوم و سوم ابتدایی با او همراه بوده است.

یکی از نکات مهمی که در طول مصاحبه با معلم و همچنین از طریق والدین (با واسطه معلم) مشخص شد، این بود که این دانش آموز در خانه با مشکل "کمبود محبت" از سوی مادرش مواجه است و گاهی مورد ضرب و شتم قرار می گیرد. این فشار عصبی در خانه، نه تنها بر وضعیت روحی او تاثیر منفی گذاشته، بلکه باعث ایجاد دیدگاه منفی نسبت به درس املاء در او شده بود. همچنین، به نظر می رسید که پیش از این، کار هدفمندی برای رفع این مشکلات با این دانش آموز انجام نشده بود.

راه حل های اجرا شده

برای بهبود وضعیت املای این دانش آموز، با همکاری معلم راهنما و با اتکا به روش های فعال و مبتنی بر بازی، راهکارهایی در سه حوزه اصلی تقویت حافظه دیداری، تقویت حافظه شنیداری و افزایش دقت این دانش آموز طراحی و به اجرا گذاشته شد. جمع آوری اطلاعات از طریق مصاحبه با معلم و خود این دانش آموز، بررسی پرونده تحصیلی و انجام املاهای متعددی از این دانش آموز صورت گرفت. همچنین، از پرسش نامه هایی برای جمع آوری اطلاعات از معلم و والدین استفاده شد تا ابعاد مختلف مشکل از جمله نگرانی و دلشوره این دانش آموز در کلاس املاء، عقب ماندن او از سایر دانش آموزان، قدرت تشخیص کلمات هم آوا، علاقه به املاء، دقت کافی، فهم و درک جملات، نحوه گرفتن مداد، مشکلات روخوانی و رابطه صمیمانه با والدین و معلم مورد بررسی قرار گیرد.

تقویت حافظه دیداری:

برای تقویت حافظه دیداری، دو روش اصلی "املای ذهنی" و "کامل کردنی" انتخاب و اجرا شد. در روش املای ذهنی، از این دانش آموز خواسته شد تا بخش مشخصی از کتاب را با دقت بخواند و سپس هر آنچه را که به خاطر سپرده بود، بنویسد. این تمرین در خانه نیز با نظارت والدین ادامه پیدا کرد. در روش املای کامل کردنی، کلمات املایی دشوار از متن حذف شده و این دانش آموز می بایست با دقت به قرائت متن توسط معلم گوش داده و جاهای خالی را پر کند. این تمرین نیز برای تکرار در خانه به والدین آموزش داده شد. این روش ها به دلیل خلاقانه بودن، رغبت این دانش آموز را برای املانویسی افزایش داد.

تقویت حافظه شنیداری:

پس از چند جلسه کار بر روی حافظه دیداری، نوبت به تقویت حافظه شنیداری رسید. از بازی هایی مانند دستورهای پیچیده و بازی من چی گفتم استفاده شد. در بازی دستورهای پیچیده، این دانش آموز می بایست مجموعه ای از دستورات متوالی (مانند جابجا کردن اشیا با ترتیب خاص) را به دقت شنیده و اجرا می کرد. این فعالیت ها با وسایلی که خود این دانش آموز آورده بود یا در محیط مدرسه موجود بود، انجام شد. در بازی من چی گفتمپ، داستانی کوتاه برای این دانش آموز خوانده می شد و سپس از او سوالاتی در مورد جزئیات داستان پرسیده می شد. این بازی، با هدف پاسخ صحیح به حداقل ۸ سوال از ۱۰ سوال برای دریافت جایزه، انگیزه او را برای شنیدن فعال افزایش داد.

تقویت دقت دانش آموز:

برای افزایش دقت این دانش آموز، از روش استفاده از کارت های رنگی بهره گرفته شد. در این روش، کارت های رنگی به ترتیب چیده می شدند و پس از نگاه دقیق این دانش آموز، جای یک یا دو کارت تغییر داده می شد و او باید جای کارت های جابجا شده را تشخیص می داد.

این تمرین بارها و بارها تکرار شد و به تدریج تعداد کارت ها افزایش یافت. همچنین بر اهمیت تمرین در خانه توسط والدین نیز تاکید شد.

نتایج و دستاوردها

اجرای این راه حل ها، تغییرات مثبتی در وضعیت املای این دانش آموز ایجاد کرد. این دانش آموز با وجود مشکلات پیشین، به تدریج رو به بهبودی حرکت کرد و تلاشش برای املانویسی چند برابر شد. رغبت او برای درس املاء به شکل قابل توجهی افزایش یافت و دقت بیشتری در املانویسی از خود نشان داد. معلم کلاس نیز تایید کرد که این دانش آموز تمیزتر می نویسد و اشتباهاتش کمتر شده است. حتی این دانش آموز از والدینش می خواست که با او املاء تمرین کنند که نشان دهنده افزایش انگیزه درونی او بود.

با این حال، با وجود پیشرفت های چشمگیر، این دانش آموز هنوز به طور کامل مانند سایر دانش آموزان هم سطح خود نشده بود و نیاز به ادامه تمرینات داشت. این پژوهش نشان داد که توجه به علایق دانش آموز، استفاده از روش های فعال و مبتنی بر بازی و مسابقه، و همچنین همکاری متقابل بین معلم و والدین، می تواند در رفع اختلالات املایی و ایجاد یادگیری جذاب و ماندگار بسیار موثر باشد. پیشنهاد می شود که برای شناخت اولیه دانش آموزان، پرونده تحصیلی آن ها به دقت مطالعه شود و جلسات آموزش خانواده به طور منظم برگزار گردد، زیرا خانواده نقش اساسی در آموزش و تربیت فرزندان ایفا می کند و تعامل مدرسه و خانواده تاثیرگذاری را افزایش می دهد. همچنین، دادن تکالیف هدفمند و جذاب که علاقه این دانش آموز را افزایش دهد، آگاه کردن این دانش آموز از پیشرفت های هرچند کوچک برای افزایش اعتماد به نفس، و همکاری والدین با معلم در انجام فعالیت های مربوط به خانه، از جمله راهکارهای مهم برای ادامه این بهبود است. مهم تر از همه، خوش رفتاری والدین با فرزندان در خانه و کمک به آن ها در مسائل درسی، نقش حیاتی در موفقیت تحصیلی و روانی دانش آموز دارد.