بررسی فقهی حقوقی بارداری ناشی از تجاوز درنظام کیفری ایران

18 تیر 1404 - خواندن 6 دقیقه - 182 بازدید


تجاوز جنسی از جمله شدیدترین جرائم علیه تمامیت جسمی و حیثیتی افراد محسوب می شود. هنگامی که تجاوز منجر به بارداری ناخواسته شود، وضعیت پیچیده تری پیدا می کند؛ زیرا با حقوق جنین، حق زن بر بدن خویش، مسائل فقهی سقط جنین، و نیز حق بزه دیده برای اعاده حیثیت مواجه می شویم. در نظام حقوقی ایران، این موضوع در مرز میان فقه، اخلاق، حقوق کیفری و پزشکی قانونی قرار دارد و تصمیم گیری درباره آن نیازمند تحلیل چندبعدی است.

۱. بارداری ناشی از تجاوز؛ مفهوم و مصداق

منظور از بارداری ناشی از تجاوز، زمانی است که زن یا دختر، بدون رضایت (اعم از کهن سال، کودک، یا نابالغ)، مورد تجاوز جنسی قرار گرفته و در نتیجه این فعل مجرمانه، باردار شود.

این وضعیت، علاوه بر آسیب های روانی شدید، فرد را با تبعات اجتماعی، فرهنگی و خانوادگی پیچیده ای مواجه می سازد.

۲. دیدگاه فقه امامیه نسبت به سقط جنین ناشی از تجاوز

فقه امامیه به طور کلی سقط جنین را حرام می داند، مگر در موارد بسیار محدود. نظرات فقها در خصوص سقط جنین ناشی از تجاوز متنوع است:

نظر مشهور: حتی اگر جنین حاصل تجاوز باشد، پس از ولوج روح (حدود ۴ ماهگی)، سقط جایز نیست مگر در صورت تهدید جدی جان مادر.

قبل از دمیده شدن روح، در مواردی، برخی فقها مانند آیت الله مکارم شیرازی و آیت الله سیستانی، با سقط با شرایط خاص (مانند تشخیص پزشکی قانونی و حکم دادگاه) موافقت کرده اند.

آیت الله شبیری زنجانی: در فرض تجاوز اثبات شده، و در صورت بارداری موجب مشقت شدید برای زن، سقط پیش از ولوج روح، قابل بررسی و تجویز است.

۳. وضعیت حقوقی در قوانین ایران

در قوانین موضوعه ایران:

قانون مجازات اسلامی، ماده ۶۲۴: سقط جنین بدون مجوز، جرم است و دارای مجازات است.

قانون سقط درمانی (مصوب ۱۳۸۴): اجازه سقط در صورت خطر جانی مادر یا ناهنجاری شدید جنین، پیش از ولوج روح صادر می شود.

اما سقط به دلیل تجاوز، صراحتا در این قانون پیش بینی نشده است.

خلا قانونی: زنانی که قربانی تجاوز شده اند، برای دریافت مجوز سقط جنین، باید ابتدا تجاوز را ثابت کنند (که معمولا دشوار و زمان بر است)، و سپس مراحل قانونی را طی کنند؛ که اغلب فرصت زمانی سقط مجاز (قبل از ۴ ماهگی) از دست می رود.

۴. بررسی یک پرونده واقعی و تحلیل آن

مشخصات پرونده:

پرونده مربوط به دختری ۱۵ ساله در استان گلستان (سال ۱۳۹۸)

مورد تجاوز ناپدری قرار گرفته و در هفته هفتم بارداری شناسایی شد.

فرآیند قضایی:

خانواده با ارائه مدارک پزشکی قانونی و شکایت رسمی، خواهان مجوز سقط شدند.

دادگاه کیفری رسیدگی به تجاوز را آغاز کرد، اما به دلیل پیچیدگی اثبات تجاوز (عدم وجود شاهد، تاخیر در گزارش)، صدور مجوز سقط به تاخیر افتاد.

تا زمان صدور رای، بارداری به بیش از ۱۸ هفته رسید و پزشکی قانونی صدور مجوز سقط را منطبق با قانون غیرممکن دانست.

نهایتا، تجاوز تایید شد اما سقط انجام نشد و قربانی مجبور به ادامه بارداری شد.

تحلیل:

تاخیر در رسیدگی، عدم پیش بینی استثنائات قانونی برای تجاوز، و تکیه ی مطلق بر اثبات قضایی تجاوز، باعث شد حقوق قربانی نادیده گرفته شود.

در این پرونده، نهادهای قضایی و پزشکی به دلیل محدودیت های قانونی، نتوانستند از بزه دیده حمایت کافی کنند.

۵. رویه قضایی و چالش ها

در رویه قضایی، سقط جنین صرفا بر اساس موافقت پزشکی قانونی و تایید دادستان انجام می شود. اما:

دادگاه ها به ندرت در مورد تجاوز، به سرعت رای می دهند.

در اکثر موارد، پزشکان قانونی، تنها در صورت وجود آسیب جسمی یا ناهنجاری جنین نظر مثبت می دهند.

رویکرد قضات با استناد به قانون سقط درمانی و فتاوای احتیاطی، بسیار محافظه کارانه است.

۶. نتیجه گیری

بارداری ناشی از تجاوز، مسئله ای چندبعدی است که میان حفظ حرمت جنین و حمایت از قربانی، قرار دارد. در حالی که فقه، سقط جنین را با احتیاط زیادی مجاز می داند، شرایط اجتماعی امروز و آزارهای روانی و حیثیتی ناشی از بارداری ناخواسته، لزوم بازنگری در قوانین کیفری و درمانی را ایجاب می کند.

۷. پیشنهادهای اصلاحی

افزودن تبصره ای به قانون سقط درمانی برای مجوز سقط جنین در موارد تجاوز، با تشخیص پزشکی قانونی و تایید دادستان.

ایجاد شعب فوری ویژه بزه دیدگان جنسی برای صدور سریع مجوزهای قضایی مرتبط با بارداری.

افزایش آموزش حقوقی و پزشکی به قضات و پزشکان قانونی درباره حساسیت موضوع.

استفاده از مشاوران روان شناسی و مددکاری در روند رسیدگی به قربانیان تجاوز.

ایجاد بانک اطلاعاتی حفاظت شده برای ثبت ناشناس این گونه بارداری ها جهت کمک رسانی و تصمیم گیری سریع.

منابع مورد استفاده:

قانون مجازات اسلامی، مواد ۶۲۴، ۶۲۳

قانون مجوز سقط درمانی، مصوب ۱۳۸۴

نظریات فقهی مراجع تقلید (دفاتر آیات عظام مکارم شیرازی، سیستانی، شبیری زنجانی)

مجموعه نشست های قضایی معاونت آموزش قوه قضاییه (ویژه دادگاه های خانواده و کیفری)

مصاحبه رئیس پزشکی قانونی کشور، خبرگزاری فارس، ۱۳۹۹

تحلیل قضایی منتشر شده در نشریه حقوق پزشکی ایران، شماره ۲۶

گزارش موردی از کمیته حمایت از کودکان قربانی خشونت جنسی، سال ۱۳۹۸، گلستان.