نیت تحصیل چه باید باشد؟
به نام خداوند علم و دانایی 📚🌟
نیت، همان انگیزه و هدفی است که فرد در دل دارد. هر کاری که انجام می دهیم، در نهایت به نیت مان بازمی گردد. از این رو پیامبر اکرم (ص) فرمودند: نیت مومن از عملش بهتر است (یا باید بهتر باشد). 🤲📖
حتی در تحصیل و درس خواندن، دو نوع نیت می تواند تعیین کننده سرنوشت ما باشد: یکی که فرد را تبدیل به مرکب و وسیله ای برای دیگران می کند و دیگری که فرد را به جهاد و مسیر انبیاء الهی می برد. در حقیقت، این دو نوع نیت، سرنوشت هر فرد را در مسیر تحصیل و زندگی تعیین می کند.
به قول استادم دکتر فرهنگ مهروش در «فرهنگ دانشجویی»: موفقیت هر فردی در پذیرش نقش های اجتماعی جدید در آینده زندگی اجتماعی او مرهون میزان موفقیت وی در تجربه اجتماعی شدن دوران دانشجویی است.
بر این پایه رفتار ما در دوران دانشجویی، مهم ترین اثر را در آینده ما خواهد داشت. زیرا آینده فرد به شکل گیری شخصیتی و رفتاری او در آخرین بازه شکل گیری رفتار یعنی به همین دوره دانشجویی برمی گردد و بعدش دیگر شخصیت انسان که به طور کامل شکل گرفته، تغییر دادنش با کمی اغراق تقریبا ناممکن است.
گاهی اوقات، برخی از افراد را می بینم به دانشگاه می روند که بدون یادیگری صرفا مدرک بگیرند. هدفشان از تحصیل، افزایش حقوق، کسب موقعیت های اجتماعی و... است. این افراد اگرچه به ظاهر به تحصیل پرداخته اند، اما در حقیقت هدف شان نه به دست آوردن علم و دانش، بلکه فقط رسیدن به امتیازات دنیوی است.
این افراد دقیقا وسائلی هستند که تنها برای اهداف دیگران بهره برداری می شوند. مانند چهارپایی که برای اهداف دیگران به کار می رود، بدون آنکه هدفش برای خودش هم روشن باشد. این افراد وقتی وارد دانشگاه می شوند، تنها برای جیب دیگران و کسب مدرکی پوشالی می کوشند، نه برای رسیدن به حقیقت و معرفت. به بیان علامه نراقی، این افراد چهارپایی مستقیم القامه (ایستاده روی دو پا) هستند.
این افراد که دارای اندیشه و باوری از تبار همان استادنمایانی هستند که خود را به دانشگاه می چسبانند تا به آنان اجازه داده شود که به هر قیمتی، گرچه مجانی تدریس کنند تا صرفا نام «استاد» به آنان اطلاق شود. از این روست که علامه نراقی (ره) در باب آداب تعلیم و تعلم می نویسد: علت این که از هر هزار نفر معلم و متعلم، یک نفر هم به رشد و تعالی و کمال نمی رسد این است که نیت و مقصود هردو غلط است.
اما این «دیگران» که از افراد گمراهی که فریب میل خود را خورده اند و درب «تعقل صحیح» را به روی خود بسته اند سواری می گیرند، چه کسانی هستند؟
پاسخ رویه ای آموزشی ست که می خواهد برای تخلیه جیب دانشجو او را به انتخاب واحد بکشاند، و اصلا برایش مهم نیست که او واقعا به تحصیل خواهد پرداخت یا نه. اصلا برایش مهم نیست که به جز پول فرد، عمرش هم به درک اسفل برود.
هر که طبق این رویه رفتار کند و درعین حال سکوت کند، آتش تایید بر خرمن این رویه شیطانی زده و خود را نیز گرفتار معصیت نابودی عمر میلیاردها نفر کرده است. از این رو گفته اند کسی که یک نفر را بکشد، گویی همه را کشته است. این قتل، صرفا قتل نفس نباتی نیست، بلکه قتل عمر یا شخصیت نیز محسوب می شود.
اما در مقابل، فرد دیگری هست که با نیتی دیگر به دانشگاه می رود. این فرد نه تنها به دنبال مدرک نیست، بلکه هدفش از تحصیل، رشد فردی، ارتقاء علمی، بهبود اخلاقی و خدمت به دیگران است. او می داند که هدف از تحصیل، صرفا گرفتن نمره یا مدرک نیست، بلکه رسیدن به حقیقت و شناخت عمیق تر از خود و جهان است. این فرد به دنبال آن است که بهترین نسخه خود باشد و در این راه، به آرمان ها و ارزش های اخلاقی خود وفادار بماند. او با توکل بر خداوند، تلاش می کند تا از علم و دانش در راستای خدمت به جامعه و نزدیک تر شدن به خداوند بهره ببرد.
اگر دقت کنیم، متوجه خواهیم شد که این دو نیت، دو مسیر کاملا متفاوت را برای فرد رقم می زند. فردی که به دانشگاه می رود تا برای دیگران وسیله ای برای رسیدن به اهداف دنیوی شان باشد، در نهایت به عنوان مرکب یا ابزار استفاده می شود و هیچ گاه به چیزی جز مدرک و چند امتیاز دنیوی دست نخواهد یافت. اما فردی که با نیت جهاد علمی و خدمت به بشریت به دانشگاه می رود، در واقع در مسیر انبیاء الهی قدم می گذارد. او با علم خود به ارتقاء سطح آگاهی انسان ها و پیشبرد جامعه کمک می کند و در این مسیر، سعادت دنیوی و اخروی را در پی خواهد داشت. از این رو پیامبر اکرم (ص) فرمودند: خیر دنیا و آخرت با دانش است.
چنین فردی نه تنها در کلاس درس، بلکه در زندگی خود نیز پیرو اهداف والای انسانی است. او می داند که علم باید به کار آید و نه تنها برای شخص خود، بلکه برای دیگران و برای بهتر کردن زندگی به کار گرفته شود. فردی که با چنین نیتی به تحصیل پرداخته، هرگز در زندگی اش به دنبال فریب دیگران و رسیدن به دنیای بی ارزش نمی رود. او تلاش می کند تا با علم خود، جهان را به جای بهتری تبدیل کند و از خداوند در این مسیر یاری می طلبد.
این طرز فکر که (می روم دانشگاه تا) درس بخوانم و برایش عمر و هزینه هم پرداخت می کنم تا به بهترین خود برای خود و دیگران تبدیل شوم. این یعنی جهاد اکبری که پیامبر اکرم (ص) فرمودند. روزی مردم از جنگ خیلی سختی برگشتند که سخت آسیب هم دیده بودند. پیامبر (ص) که با آن ها نیز همراه بودند گفتند: خب حالا جهاد کوچکتر تمام شد، بروید به جهاد بزرگتر بپردازید و آن جهاد با خواسته های نفس و امیال درونی ست.
این چنین یکی حیوان ایستاده (مستقیم القامه) می شود و دیگری جهادگر بزرگ که میراث بر انبیاء ست و بالاترین هویت از آن اوست. فقط با یک طرز فکر.
هر دو به یک دانشگاه می روند، حتی در یک کلاس حاضر می شوند، اما یکی مرکب فرد (یا مرکب تفکر) دیگری می شود؛ ولی فرد دیگر، راه سعادت را در پی می گیرد.🌱
اما چه چیزی باعث می شود که فردی در مسیر یکی از این دو نیت قرار گیرد؟
یکی از مهم ترین عواملی که در انتخاب مسیر تاثیرگذار است، محیط و تربیت فرد است. اگر فرد در محیطی رشد کرده باشد که در آن به اهمیت علم، اخلاق و خدمت به جامعه تاکید شده باشد، احتمال اینکه او نیت صحیحی برای تحصیل داشته باشد، بیشتر است. در مقابل، اگر فرد تنها به محیط هایی وارد شود که در آن به تاثیرات دنیوی و زودگذر مانند مدرک و موقعیت اجتماعی تاکید می شود، نیت او ممکن است به گونه ای شکل گیرد که در نهایت او را به مسیری نادرست هدایت کند.
یکی از دلایلی که باعث می شود برخی افراد به جای رسیدن به علم و حقیقت، تنها به دنبال مدرک باشند، این است که هدف هایشان دنیوی و محدود است.
آنها تصور می کنند که تحصیل تنها برای رسیدن به موقعیت های مالی و اجتماعی است، در حالی که تحصیل واقعی باید برای ارتقاء روح و ذهن انسان باشد. این افراد معمولا فراموش می کنند که علم، به ویژه علمی که در دانشگاه ها آموخته می شود، باید برای رشد و بهبود شخصیت انسان به کار آید و نه فقط به عنوان یک ابزار برای رسیدن به مقاصد دنیوی. 🎓
حالا باید از خودمان بپرسیم، که در کدام گروه قرار داریم؟
آیا هدف ما از تحصیل تنها برای رسیدن به مدرک و افزایش حقوق است؟ آیا ما همانند «الاغ نورانی» به دنبال چیزی هستیم که در نهایت برایمان هیچ سودی ندارد و حتی ممکن است ضرر بیشتری به ما برساند؟
یا این که هدف ما از تحصیل این است که به بهترین نسخه از خود تبدیل شویم، علم را در جهت خدمت به بشریت و ارتقاء جامعه به کار ببریم، و به دنبال حقیقت و دانایی باشیم؟ اگر ما در مسیر درست گام بگذاریم، به طور قطع نه تنها برای خود بلکه برای دیگران نیز مفید خواهیم بود.
به یاد داشته باشیم که نورانی شدن در صورتی که نیت صحیحی نداشته باشیم، نه تنها برایمان مفید نیست بلکه حتی برای خودمان و جامعه مضرتر هم خواهد بود.
اگر فردی برای افزایش حقوق دنبال مدرک است، در حقیقت به چیزی جز تحصیل علم واقعی و خدمت به جامعه می پردازد. این فرد ممکن است در ظاهر به موفقیت هایی دست یابد، اما در باطن چیزی جز یک «الاغ نورانی» نیست که به خود و دیگران ضرر می رساند. دانشجویی داشتم که به مطلقا در هیچ کلاسی حاضر نمی شد، با این استدلال که شاغل هستم و برای افزایش حقوق آمده ام مدرک بگیرم، دانشگاه هم قبول کرده که شرایط خاص دارم.
او نمی داند همین مدرک گرفتن او حرام است. زیرا اولا افزایش حقوق برای فردی ست که واقعا در آن سطح علمی (مثلا لیسانس) اطلاعات دارد. ثانیا او هم اکنون دارد برای افزایش حقوق آینده اش برپایه بی علمی و کار ناعادلانه وحق گریز هزینه می کند، یعنی دارد هزینه ای می کند که در آینده حقوقش نه بر اساس علمش، بلکه برپایه بی علمی او افزایش یابد، پس هم اکنون نیز دارد در راه حرام هزینه می کند، پس هم خمس صرف مال در راه حرام برگردنش است و هم در آینده که مدرک گرفت، آن قسمت از افزایش حقوقش نیز که بر اساس مدرکش است، حرام خواهد شد و تا آخر عمر، خود و خانواده اش را حرام خور خواهد کرد. پس ضرر نورانی شدن برای یک چهارپا یا حیوان ناطق خیلی بدتر است از نورانی نشدنش.
پس بیایید با خودمان صادق باشیم و از خود بپرسیم که هدف واقعی مان از تحصیل چیست؟ آیا ما به دنبال حقیقت و پیشرفت علمی هستیم یا فقط به دنبال مدرک و امتیازات ظاهری؟ یا کسب مال حرام در آینده؟
در دنیای امروز، سوال از «هویت انسان» بیشتر از هر زمان دیگری مورد توجه قرار گرفته است. در حالی که بسیاری از افراد به دنبال ساخت هویت های ظاهری و اجتماعی می گردند، به نظر می رسد که هویت واقعی انسان تنها در ارتباط با نیت و هدف های درونی او معنا می یابد.
آیا در جستجوی هویت واقعی خود هستیم؟ پرسشی که شاید همگان آن را در دنیای امروز تجربه کرده اند. هویت انسان، طبق دیدگاه های فلسفی اسلامی، چیزیست از جنس ارتباط عمیق با حقیقت و نیت. در قرآن کریم آمده است:
«ان الله لا یغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم»
«در حقیقت خدا حال قومی را تغییر نمی دهد تا آنان خود حال خود را تغییر دهند.»
این آیه نشان می دهد که تغییر و تحول، ابتدا از فرد و سپس از درون و از نیت او آغاز می شود. نیت فرد نه تنها به سرنوشت او، بلکه به هویت واقعی اش نیز شکل می دهد.
نیت در اینجا نه تنها به معنای تصمیم برای انجام یک عمل، بلکه به عمق انگیزه های درونی انسان بازمی گردد. در واقع، نیت صحیح در تحصیل علم به معنای آگاهی از مسیر درست است.
فردی که به دنبال علم است، اما هدفش تنها به دست آوردن مدرک یا جایگاه اجتماعی است، نمی تواند به تحقق هویت واقعی خود دست یابد. زیرا علم بدون نیت صحیح تنها مجموعه ای از اطلاعات بی فایده است. در حالی که وقتی نیت صحیح همراه با علم باشد، این علم به ابزار رشد روحی و تعالی فرد تبدیل می شود.
تنها با نیت صحیح و خالص است که می توانیم در مسیر علم و دانایی گام برداریم و به جایگاه واقعی خود برسیم. و این همان چیزی است که می تواند ما را به مسیر انبیاء الهی و سعادت واقعی رهنمون کند.
آیا این قدر بی هویت و بی شخصیت شده ایم که درپی کسب شخصیتی پوشالی با مدرکی به سان کاغذباطله باشیم؟ نه همین مدرک زیباست نشان آدمیت.
انسان موجودی دوگانه است که هم جسم دارد و هم روح. در حالی که جسم انسان از طریق مواد مادی نظیر غذا تامین می شود، روح او نیازمند نور است. از این روست که در بسیاری از آموزه های دینی گفته شده که غذای حلال به روح انسان نور می دهد، زیرا تاثیرات روحانی دارد. این مسئله تنها به جسم و نیازهای مادی محدود نمی شود. در واقع، هر انتخاب اخلاقی که انسان انجام می دهد، تاثیر مستقیمی بر روح او دارد.
مال حرام و انتخاب های نادرست اخلاقی بر هویت روحی انسان تاثیر منفی گذاشته و موجب «تاریکی» در وجود او می شود. این تاریکی نه تنها از لحاظ معنوی، بلکه از جنبه روانی و اجتماعی نیز آثار منفی به همراه دارد. این فرآیند از درون شروع می شود و در نهایت، انسان را به سمت حقیقت یا دوری از آن سوق می دهد.
بر این پایه دانشگاه رفتن به منزله کسب مدرک ولی بدون درس خواندن و بدون یادگیری صرفا برای ارتقاء درآمد مالی، غیراخلاقی و حرام خواهد بود زیرا آثار منفی بر فرد و جامعه خواهد گذاشت.
در واقع، درک نیت و هدف های واقعی از علم و تحصیل، ما را به هویت اصلی خود نزدیک تر می کند. انسان از زمانی که نیت پاکی دارد و هدفش تنها خدمت به جامعه و رشد روحی است، در مسیر تعالی قرار می گیرد. این مسیری است که نه تنها انسان را به معرفت و دانایی می رساند، بلکه او را به سوی حقیقت و سعادت جاودان می برد.
علم بدون نیت درست، چیزی جز اطلاعات بی روح نخواهد بود. اما زمانی که علم با نیت پاک و هدفمند همراه شود، به نور الهی تبدیل می شود. علمی که به جستجوی حقیقت و تحقق هدف های الهی انجامد، فرد را از دنیای مادی به دنیای معنوی هدایت می کند. این همان تحول درونی است که انسان را از جهل به آگاهی، از تاریکی به نور، و از بی هدفی به کمال می رساند. فهم، جسمی از جنس علم و روحی از جنس نیت دارد.
در نهایت، نیت صحیح، اساس تحول فردی و اجتماعی است. وقتی انسان با نیت خالص به تحصیل علم می پردازد، هر گام او نه تنها او را به دانش نزدیک تر می کند، بلکه او را به نور الهی و حقیقت نزدیک تر می سازد. در این مسیر، انسان هویت واقعی خود را می یابد و به کمال انسانی دست می یابد.
تحول انسان، همچنان که در قرآن کریم آمده است، از درون آغاز می شود. نیت، در واقع اولین قدم در این مسیر است و تا زمانی که نیت انسانی پاک و بر اساس حقیقت باشد، او در مسیر رشد، تعالی و سعادت قرار خواهد گرفت.
با احترام،
پورصادق.