محله تاب آور: سنگ بنای جامعه پایدار
محله تاب آور: سنگ بنای جامعه پایدار
دکتر جواد طلسچی یکتا: بنیانگذار رسانه تاب آوری ایران
محله تاب آور مفهومی رو به رشد در حوزه برنامه ریزی شهری و توسعه اجتماعی است که بر تقویت ظرفیت یک محله برای مقاومت، بازیابی و سازگاری در برابر شوک ها و استرس های مختلف تمرکز دارد. این شوک ها می توانند شامل بلایای طبیعی (مانند سیل و زلزله)، بحران های اقتصادی، تغییرات اقلیمی، آسیب های اجتماعی (مانند جرم و اعتیاد)، و حتی رویدادهایی مانند پاندمی ها باشند.
به عبارت ساده، یک محله تاب آور، محله ای است که می تواند در مواجهه با مشکلات، نه تنها سرپا بماند، بلکه قوی تر و با انسجام بیشتری از قبل ظاهر شود.
ویژگی های کلیدی یک محله تاب آور
ایجاد یک محله تاب آور نیازمند رویکردی چندوجهی و جامع است که ابعاد مختلف زندگی اجتماعی و فیزیکی را در بر می گیرد:
همبستگی و سرمایه اجتماعی قوی
شبکه های اجتماعی فعال: وجود ارتباطات قوی بین همسایگان، گروه های محلی، و سازمان های مردم نهاد.
اعتماد متقابل: حس اعتماد و تمایل به همکاری بین ساکنان محله.
مشارکت مردمی: فعال بودن ساکنان در تصمیم گیری ها و برنامه های محله.
حمایت اجتماعی: سیستم های حمایتی غیررسمی که افراد در زمان نیاز می توانند روی آن حساب کنند.
زیرساخت های مقاوم و هوشمند
زیرساخت های فیزیکی مقاوم: ساختمان های مستحکم، سیستم های آب و فاضلاب پایدار، شبکه های برق و گاز مقاوم در برابر حوادث.
زیرساخت های سبز: وجود فضای سبز کافی، سیستم های مدیریت آب باران و مناطق سیلابی که به کاهش اثرات بلایای طبیعی کمک می کنند.
سیستم های ارتباطی اضطراری: وجود راه های ارتباطی جایگزین در زمان بحران (مانند رادیو یا سیستم های پیام رسان محلی).
حمل ونقل متنوع: دسترسی به گزینه های مختلف حمل ونقل برای جابجایی آسان در شرایط عادی و اضطراری.
اقتصاد محلی پویا و متنوع
فرصت های شغلی محلی: دسترسی به مشاغل متنوع در داخل یا نزدیک محله که وابستگی به یک صنعت خاص را کاهش می دهد.
اقتصاد مشارکتی: وجود کسب وکارهای کوچک محلی، بازارهای فصلی و حمایت از تولیدات بومی.
دسترسی به خدمات اساسی: فروشگاه های مواد غذایی، داروخانه ها و خدمات ضروری در نزدیکی محل زندگی.
برنامه ریزی و آمادگی در برابر بحران
سنجش ریسک و آسیب پذیری: شناسایی تهدیدات احتمالی و نقاط ضعف محله.
طرح های اضطراری محلی: وجود برنامه های مدون برای واکنش در برابر حوادث (مثلا مکان های امن، مسیرهای تخلیه، نقاط تجمع).
آموزش و مانور: آموزش ساکنان در زمینه کمک های اولیه، پناه گیری و نحوه واکنش در بحران ها.
سیستم های هشدار سریع: امکان اطلاع رسانی سریع به ساکنان در زمان وقوع خطر.
سلامت و رفاه اجتماعی
دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی: وجود مراکز بهداشتی، کلینیک ها و امکانات درمانی کافی.
برنامه های سلامت روان: ارائه حمایت های روان شناختی و مشاوره ای برای افزایش تاب آوری فردی و جمعی.
فضاهای عمومی امن و قابل دسترس: پارک ها، مراکز تفریحی و فضاهایی که به تقویت تعاملات اجتماعی کمک می کنند.
چرا محله تاب آور اهمیت دارد؟
ایجاد محله های تاب آور مزایای فراوانی دارد:
کاهش آسیب پذیری: با تقویت زیرساخت ها و افزایش آگاهی، میزان خسارات جانی و مالی در زمان بحران به حداقل می رسد.
بازیابی سریع تر: محله های تاب آور می توانند پس از یک شوک، سریع تر به حالت عادی بازگردند و زندگی روزمره را از سر بگیرند.
افزایش کیفیت زندگی: بهبود زیرساخت ها، فضاهای عمومی و شبکه های اجتماعی، به طور کلی به ارتقاء کیفیت زندگی ساکنان منجر می شود.
تقویت همبستگی اجتماعی: بحران ها می توانند فرصتی برای تقویت پیوندهای اجتماعی و همکاری بین همسایگان باشند.
کاهش فشار بر منابع بیرونی: با افزایش خودکفایی محله، نیاز به کمک های بیرونی در زمان بحران کاهش می یابد.
در نهایت، محله تاب آور رویکردی پیشگیرانه و توانمندساز است که به جای انتظار برای وقوع بحران و سپس واکنش نشان دادن، بر افزایش توانمندی های درونی جامعه برای مقابله با چالش ها و رشد پایدار تمرکز دارد. این رویکرد، سنگ بنای ساختن شهرهای پایدار و مقاوم در آینده است.