چالش های ساختاری و راهبردی ورزش ایران؛ قسمت اول

مقدمه

ورزش، به عنوان یکی از موثرترین ابزارهای توسعه انسانی و اجتماعی، در دهه های اخیر جایگاه ویژه ای در سیاست گذاری های فرهنگی، آموزشی و اقتصادی کشورها یافته است. در ایران نیز، ورزش به ویژه در سطح قهرمانی، همواره یکی از عرصه های مهم برای بروز توانمندی های ملی و تعاملات بین المللی بوده است. با این حال، ساختار ورزش کشور در سطح حکمرانی، مدیریت، زیرساخت و منابع انسانی با چالش های متعددی روبه روست که نه تنها عملکرد آن را محدود می کند، بلکه در بسیاری موارد مانعی بر سر راه تحقق عدالت ورزشی، توسعه پایدار و مشارکت گسترده مردم در فعالیت های بدنی به شمار می آید.

مجموعه چالش های ورزش کشور، از سیاست گذاری های غیرمتمرکز و ناپایدار تا ضعف در نظام استعدادیابی، نبود حکمرانی داده محور، بی عدالتی در توزیع منابع، و عدم پیوند موثر میان ورزش همگانی، آموزش وپرورش و نهادهای علمی را شامل می شود. علاوه بر این، مشکلاتی مانند فقدان شفافیت مالی، نبود برنامه ارتباطی میان مدیران ارشد با بدنه ورزش، نگاه سلیقه ای به توسعه فدراسیون ها، و بی ثباتی مدیریتی، سبب شده تا ظرفیت های بالقوه این حوزه هرگز به بالفعل تبدیل نشوند. آنچه بیشتر از همه نگران کننده است، گسست میان راهبردهای بلندمدت و اقدامات اجرایی روزمره در سطح وزارت ورزش و نهادهای تابع آن است.

این جزوه با هدف تحلیل دقیق و واقع بینانه 30 چالش اساسی ورزش کشور تدوین شده و در کنار هر چالش، راهکارهای اجرایی و علمی برای بهبود شرایط پیشنهاد گردیده است. رویکرد این نوشتار، فراتر از نقد صرف، ناظر به اصلاح پذیری ساختار ورزش با تکیه بر منابع انسانی متخصص، داده های علمی، و الگوبرداری بومی از تجارب موفق جهانی است. امید است این مجموعه بتواند گامی موثر در جهت آگاهی بخشی، هم افزایی اندیشه ها و بهبود تصمیم سازی در سطوح مختلف مدیریت ورزش کشور باشد.

30 مسئله و چالش راهبردی ورزش ایران؛ از ریشه ها تا راه حل ها

1. بی اخلاقی و فساد اداری در سطح ادارات کل ورزش و جوانان و فدراسیون های ورزشی

توضیح: فساد اداری، رانت خواری، سوءاستفاده از منابع عمومی و روابط غیراخلاقی از جمله آسیب های مهم ساختار مدیریتی ورزش کشور است که منجر به بی اعتمادی عمومی و کاهش سرمایه اجتماعی شده است. وجود حلقه های بسته مدیریتی و عدم شفافیت در انتخاب مدیران، فضا را برای شکل گیری فساد و سوءمدیریت فراهم کرده است. این وضعیت موجب کنار گذاشتن نیروهای متخصص و ایجاد انحصار در مدیریت ورزش شده است.

راهکار:

الف) ایجاد سامانه جامع شفافیت مالی و اداری در وزارت ورزش با امکان دسترسی عمومی به اطلاعات قراردادها، تخصیص اعتبارات و انتصابات.

ب) تشکیل نهاد نظارتی مستقل از درون وزارت ورزش با امکان گزارش گیری مردمی، پیگیری قضایی تخلفات، و اجرای نظام ارزیابی سلامت اخلاقی مدیران.

2. بی کفایتی مدیران رانتی و سفارشی

توضیح: یکی از بزرگ ترین موانع پیشرفت ورزش کشور، انتصاب های غیرتخصصی بر اساس رابطه و سفارش سیاسی است. این نوع انتصابات منجر به مدیریت ناکارآمد و تصمیمات غیراستراتژیک شده است. مدیران سفارشی به جای تکیه بر داده ها و شواهد علمی، بر منافع کوتاه مدت سیاسی تمرکز دارند و در برابر تغییر و اصلاحات ساختاری مقاومت می کنند.

راهکار:

الف) اصلاح فرآیند انتخاب مدیران با برگزاری آزمون های تخصصی، مصاحبه های حرفه ای و الزام به ارائه برنامه عملیاتی.

ب) تدوین شاخص های شایستگی مدیریتی در ورزش و پایش عملکرد سالانه مدیران توسط نهاد ثالث دانشگاهی یا تخصصی.

3. از دست دادن دارایی های وزارت ورزش و جوانان (مولدسازی و....)

توضیح: فرآیند مولدسازی دارایی ها و املاک وزارت ورزش به صورت غیراصولی و غیرشفاف باعث از دست رفتن منابع مالی پایدار شده است. فروش دارایی ها بدون برنامه ریزی دقیق و با نرخ های ناعادلانه به کاهش توان مالی و ضعف زیرساخت های ورزشی منجر شده است. این مشکل موجب ایجاد چالش در تامین بودجه پروژه های ورزشی شده است.

راهکار:

الف) تدوین سیاست های روشن و شفاف برای مولدسازی دارایی ها با رعایت اصول اقتصادی و عدالت اجتماعی.

ب) تشکیل کمیته تخصصی با حضور کارشناسان مالی، حقوقی و ورزشی برای ارزیابی دقیق دارایی ها و برنامه ریزی برای بهره برداری پایدار و درآمدزا.

4. عدم تخصص و شایستگی جهت احراز پست های کلیدی

توضیح: یکی از چالش های اساسی، انتصاب افراد فاقد تخصص و تجربه کافی در پست های مدیریتی کلیدی است که باعث کاهش اثربخشی و به کارگیری نادرست منابع می شود. این مسئله باعث سردرگمی سازمانی و عدم اجرای صحیح برنامه ها می گردد.

راهکار:

الف) الزام به داشتن مدارک تحصیلی مرتبط، سوابق اجرایی و گذراندن دوره های آموزشی تخصصی برای تصدی پست های کلیدی.

ب) ایجاد سیستم ارزیابی عملکرد مبتنی بر شاخص های کلیدی و ارائه گزارش های منظم به مراجع بالادستی.

5. تنزل و کاهش مشارکت مردم در عرصه ورزش همگانی

توضیح: روند کاهش مشارکت عمومی در ورزش همگانی به دلیل ضعف زیرساخت ها، نبود برنامه های جذاب و ناکافی بودن تبلیغات و فرهنگ سازی است. این کاهش مشارکت سلامت عمومی جامعه را تهدید می کند و باعث از بین رفتن ظرفیت های بالقوه ورزشی می شود.

راهکار:

الف) طراحی و اجرای برنامه های ملی و محلی با تمرکز بر ورزش همگانی، به ویژه در مناطق محروم و روستاها.

ب) استفاده از رسانه ها، شبکه های اجتماعی و مشاهیر ورزشی برای ترویج ورزش همگانی و افزایش آگاهی عمومی.

6. عدم وجود برنامه ریزی راهبردی در ورزش قهرمانی

توضیح: عدم تدوین و اجرای برنامه های بلندمدت و هدفمند برای ورزش قهرمانی باعث ضعف در رقابت های بین المللی و افت سطح کیفی ورزشکاران می شود. این موضوع باعث می شود سرمایه گذاری ها پراکنده و بدون بازده مشخص انجام شود.

راهکار:

الف) تهیه و اجرای برنامه راهبردی پنج تا ده ساله با هدف گذاری دقیق در رشته های مختلف ورزشی.

ب) استفاده از مدل های موفق جهانی در مدیریت ورزش قهرمانی و بهره گیری از کارشناسان داخلی و خارجی.

7. عدم نظارت بر امور فدراسیون های ورزشی

توضیح: ضعف نظارت وزارت ورزش بر فدراسیون ها باعث سوءمدیریت، اختلاس، و ناکارآمدی در اجرای وظایف شده است. این ضعف موجب کاهش اعتماد عمومی و آسیب به جایگاه ورزش کشور شده است.

راهکار:

الف) ایجاد نظام جامع نظارتی با استفاده از سامانه های دیجیتال برای رصد عملکرد فدراسیون ها.

ب) تشکیل شورای نظارت مستقل متشکل از نمایندگان وزارت، کمیته ملی المپیک، و نهادهای مردم نهاد.

8. وجود ایرادات و شبهه های زیاد در اساسنامه فدراسیون های ورزشی

توضیح: اساسنامه های فدراسیون ها به دلیل ضعف تدوین و نبود هماهنگی با قوانین ملی و بین المللی، محل بروز اختلافات، مشکلات حقوقی و چالش های انتخاباتی شده اند. این مسائل منجر به بی ثباتی مدیریتی و کاهش کارآمدی شده است.

راهکار:

الف) بازنگری جامع و به روزرسانی اساسنامه ها با همکاری حقوقدانان و کارشناسان ورزشی.

ب) برگزاری دوره های آموزشی برای مدیران و اعضای مجامع انتخاباتی درباره مفاد اساسنامه و قوانین جاری.