طلاق عسر و حرج
طلاق یکی از مهم ترین وقایع حقوقی در زندگی فردی و اجتماعی است که به معنای انحلال قانونی عقد نکاح و جدایی زوجین است این پدیده که با آثار عمیق عاطفی ، اجتماعی و اقتصادی همراه است در نظام حقوقی و فقهی ایران دارای قواعد و مقررات ویژه ای است در ادامه به بررسی اجمالی انواع طلاق و سپس به تفصیل به موضوع " طلاق عسر و حرج " که یکی از حساس ترین و پیچیده ترین انواع طلاق بوده ، خواهیم پرداخت.
انواع طلاق در حقوق ایران
طلاق در یک تقسیم بندی کلی به دو دسته اصلی "رجعی" و "بائن" تقسیم می شود که هر کدام زیرشاخه هایی دارند:
• طلاق رجعی: طلاقی است که در مدت عده مرد حق رجوع به زن را دارد و بدون نیاز به عقد جدید می تواند به زندگی مشترک بازگردد.
• طلاق بائن: طلاقی است که پس از جاری شدن صیغه طلاق مرد حق رجوع به زن را در ایام عده ندارد و برای بازگشت به زندگی مشترک ، نیاز به عقد نکاح جدید است طلاق بائن خود به چهار دسته تقسیم می شود:
الف - طلاق خلع: طلاقی است که زن به دلیل کراهت (تنفر) از شوهر ، مالی را به او می بخشد تا طلاق بگیرد ، مبنا در این طلاق گاهی عدول از شروط ۱۲ گانه عقدنامه و یا عسر و حرج زوجه و یا توافق طرفین است.
ب- طلاق مبارات: طلاقی است که کراهت از هر دو طرف باشد و مالی که بخشیده می شود، نباید بیشتر از مهریه باشد.
ج- طلاق یائسه: طلاق زنی که به سن یائسگی رسیده است.
د- طلاق بائن به دلیل غیرمدخوله بودن: طلاق زنی که قبل از نزدیکی (دخول) واقع شده است.
ه- تکرار طلاق : پس از سه بار طلاق و رجوع زوجین ، طلاق سوم همیشه بائن است.
طلاق عسر و حرج: (در برخی رساله های توضیح المسائل، قسم دیگری نیز برای طلاق بائن، بیان شده است که طلاق حاکم شرع نام دارد)۱ راهی برای رهایی از شرایط طاقت فرسا ، در مواردی که ادامه زندگی مشترک برای زوجه به دلیل شرایط خاصی که از طرف زوج ایجاد شده، غیرقابل تحمل و طاقت فرسا باشد در تقسیم بندی این نوع از طلاق " خلع " می باشد زیرا زوجه بدلیل مشقت صورت گرفته می بایست مقداری از مهریه و یا حق حقوقات خویش را ببخشد ، قانونگذار نیز راهی برای درخواست طلاق از سوی زوجه ( خانم ) پیش بینی نموده است که به آن "طلاق به دلیل عسر و حرج" گفته می شود . این نوع طلاق برخلاف طلاق توافقی یا طلاق از سوی مرد ، نیازمند اثبات شرایط خاصی توسط زوجه در دادگاه است.( https://fa.wikishia.net )۱
تعریف عسر و حرج: "عسر حرج" در لغت به معنای سختی، مشقت و تنگنا است. در اصطلاح حقوقی، ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی ایران ، عسر و حرج را وضعیتی تعریف می کند که ( ادامه زندگی مشترک برای زوجه با مشقت همراه باشد و تحمل آن، خارج از حد متعارف باشد ) این تعریف نشان می دهد که صرف وجود اختلاف یا نارضایتی کافی نیست، بلکه شرایط باید به حدی دشوار باشد که ادامه زندگی برای یک زن عادی قابل تحمل نباشد همانطور که پیش تر اشاره شد ، طلاق عسر و حرج در صورت صدور حکم دادگاه از نوع طلاق بائن و غالبا از نوع خلع خواهد بود.
مستندات قانونی طلاق عسر و حرج
مهم ترین مستند قانونی طلاق عسر و حرج، ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی است که مقرر می دارد: "در صورتی که دوام زوجیت موجب عسر و حرج زوجه باشد ، وی می تواند به حاکم شرع مراجعه و تقاضای طلاق کند چنانچه عسر و حرج مذکور در محکمه ثابت شود، دادگاه می تواند زوج را اجبار به طلاق نماید و در صورتی که اجبار میسر نباشد، زوجه به اذن حاکم شرع ( قاضی ) طلاق داده می شود." تبصره این ماده نیز از اهمیت بالایی برخوردار است
مصادیق قانونی طلاق عسر و حرج
تبصره ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی ، برخی از مصادیق مهم عسر و حرج را به صورت تمثیلی (و نه حصری) بیان نموده است ، به این معنا که این موارد تنها مثال هایی از عسر و حرج هستند و دادگاه می تواند در موارد مشابه نیز با احراز شرایط ، و حکم به طلاق صادر نماید موارد بیان شده در قانون به شرح ذیل:
۱- ترک زندگی خانوادگی توسط زوج حداقل به مدت شش ماه متوالی و یا نه ماه متناوب در مدت یک سال بدون عذر موجه
۲- اعتیاد زوج به یکی از انواع مواد مخدر و یا ابتلای وی به مشروبات الکلی که به اساس زندگی خانوادگی خلل وارد آورد و امتناع یا عدم امکان الزام وی به ترک آن در مدتی که به تشخیص پزشک برای ترک اعتیاد لازم بوده استدر صورتی که زوج به تعهد خود عمل ننماید ویا پس از ترک،مجددا به مصرف موارد مذکور روی آورد،بنا به درخواست زوجه،طلاق انجام خواهد شد.
۳- محکومیت قطعی زوج به حبس پنج سال یا بیشتر
۴- ضرب و شتم یا هرگونه سوءرفتار مستمر زوج که عرفا با توجه به وضعیت زوجه قابل تحمل نباشد.
۵- ابتلای زوج به بیماری های صعب العلاج روانی یا ساری یا هر عارضه ی صعب العلاج دیگری که زندگی مشترک را مختل نماید.
.
.
نکته : عسر و حرج موضوع این ماده عبارت است از به وجود آمدن وضعیتی که ادامه ی زندگی را برای زوجه با مشقت همراه ساخته و تحمل آن مشکل باشد.
مستندات و مصادیق فقهی طلاق عسر و حرج
مفهوم عسر و حرج ریشه در قواعد فقه اسلامی دارد " قاعده نفی عسر و حرج " (لا حرج) یکی از قواعد مهم فقهی است که بر اساس آن شارع (قانونگذار شرع) هیچ حکمی را که منجر به مشقت و سختی غیرقابل تحمل شود ، وضع نکرده است. در مواردی که عمل به حکم یا ادامه وضعیتی، منجر به حرج و مشقت شود، آن حکم یا وضعیت برداشته می شود.
مستندات فقهی: آیات قرآن کریم (مانند "وما جعل علیکم فی الدین من حرج " - سوره حج، آیه ۷۸) و روایات متعدد از ائمه اطهار (ع) پایه و اساس این قاعده فقهی هستند. فقها با استناد به این قاعده، در مواردی که ادامه زندگی زناشویی برای زن مصداق عسر و حرج باشد، حق طلاق را برای او به رسمیت می شناسند مصادیق فقهی عسر و حرج نیز بسیار مشابه با مصادیق قانونی است با این تفاوت که فقها ممکن است گستره بیشتری از موارد را ذیل عسر و حرج قرار دهند.
مصادیق فقهی دیگر : ( قاعده لاضرر و لاضرار ) و ( اصل منع سو استفاده از حق ) که در سیره عملی ائمه ، الخصوص ( امام علی ، علیه السلام مواردی وجود دارد )۲ که نشان می دهد ائمه اطهار نیز با سوء استفاده از حق مخالف بودند.( https://nab.basu.ac.ir/article_1987 )۲
اصل ۴۰ قانون اساسی
این اصل صراحتا بیان می کند که هیچ کس حق ندارد از حق خود به گونه ای استفاده کند که به دیگری ضرر برساند این اصل، مبتنی بر همان قاعده فقهی لاضرر و منع سوء استفاده از حق است.
نتیجه گیری
طلاق عسر و حرج راهی قانونی و شرعی برای رهایی از زندگی هایی است که ادامه آن ها برای زوجه به دلایل موجه و غیرقابل تحمل ، ممکن نیست. این نوع طلاق از نوع بائن (خلع) است و اثبات عسر و حرج نیازمند ارائه مدارک و شواهد کافی به دادگاه است و یک فرآیند حقوقی پیچیده محسوب می شود. از این رو توصیه می شود که در چنین مواردی حتما با وکلای متخصص در امور خانواده مشورت نمایید تا از حقوق خود به بهترین شکل دفاع نماید و روند پرونده به درستی هدایت شوید برای مشاوره و اطلاع بیشتر با شماره ۰۹۰۱۶۶۰۶۴۶۴ تماس حاصل فرمایید.
نمونه دادنامه طلاق عسر و حرج ⬇️
