هوشیاری مفرط (پاسخ عصبی بدن پس از تروما یا زندگی در محیط ناامن)

هوشیاری مفرط (Hypervigilance) وضعیتی ست که در آن فرد به طور مداوم در حالت آماده باش روانی و بدنی قرار دارد، و به طور اغراق آمیز نسبت به محرک های محیطی مانند صداها، نور، حرکت یا حتی نگاه دیگران واکنش نشان می دهد.

 این حالت اغلب بخشی از پاسخ روان عصبی بدن به تجربه تروما، خشونت، جنگ، یا زندگی در فضای مزمن ناامنی است. در این وضعیت، سیستم عصبی خودمختار (به ویژه شاخه سمپاتیک) به صورت مزمن در حالت «فعال» باقی می ماند و ذهن، حتی در شرایط امن، هنوز خطر را محتمل می داند.

_{علائم شایع هوشیاری مفرط:}

• پرش یا واکنش شدید به صداهای ناگهانی
• احساس بی قراری، اضطراب مداوم یا دل نگرانی بی دلیل
• خستگی شدید ناشی از آماده باش دائمی بدن
• اشکال در تمرکز، بدخوابی یا بیدار شدن ناگهانی
• حساسیت زیاد نسبت به نگاه یا قضاوت دیگران
• سوءبرداشت تهدید از محرک های بی خطر (مثلا یک برخورد ساده یا صدای در)

این وضعیت، اختلال نیست، بلکه واکنشی طبیعی از یک سیستم عصبی است که امنیت را از دست داده است. در واقع، هوشیاری مفرط نشان می دهد بدن و ذهن فرد هنوز به حالت «بقا» وفادارند، حتی اگر خطر بیرونی دیگر وجود نداشته باشد.

 مداخلات روان شناختی موثر:

1. درمان مبتنی بر تروما (trauma-informed care)
   رویکردهایی مانند EMDR، درمان مبتنی بر ذهنی سازی (MBT)، درمان مبتنی بر شفقت (CFT) و درمان شناختی رفتاری برای تروما می توانند کمک کننده باشند.
2. مداخله در سطح بدن
   تنظیم سیستم عصبی از طریق تکنیک هایی مثل تنفس دیافراگمی، تمرینات زمینی سازی (grounding)، یوگا یا حرکات ریتمیک ساده.
3. ایجاد ساختار و روتین روزانه
   ایجاد قابل پیش بینی بودن در زندگی روزمره به ذهن پیام «امنیت» می دهد.
4. بازسازی حس کنترل
   با مشارکت فرد در تصمیم گیری ها، فعالیت های روزمره، یا حتی کمک به دیگران، می توان حس قدرت و عاملیت را به او بازگرداند.

 هوشیاری مفرط، اگر درمان نشده باقی بماند، می تواند به اختلالات اضطرابی، فرسودگی روانی و انزوای اجتماعی منجر شود. اما با مداخلات درست، می توان ذهن را آرام کرد و بدن را از وضعیت هشدار خارج نمود.

.

.

.
دکتر الهام سیاکالی
روانشناس سلامت | درمانگر ACT، طرحواره درمانی، CFT
در کنار شما، برای بازگشت به «امن بودن»