ارزیابی تطبیقی پناهگاه های شهری در ایران و جهان (با نگاه به تحولات اخیر)

پناهگاه های شهری به عنوان یکی از مولفه های مهم پدافند غیرعامل در برابر تهدیدات طبیعی و انسانی نقش حیاتی ایفا می کنند. طراحی و عملکرد این پناهگاه ها با توجه به شرایط جغرافیایی، سیاسی و فناوری در کشورهای مختلف تفاوت های قابل توجهی دارد که بررسی تطبیقی آن ها می تواند به ارتقاء سطح ایمنی و تاب آوری شهری کمک کند. این مقاله به مقایسه پناهگاه های شهری در ایران و چند کشور پیشرفته جهان با تاکید بر تحولات اخیر می پردازد.

در ایران، پناهگاه های شهری عمدتا با هدف حفاظت در برابر حملات نظامی و حوادث غیرمترقبه طراحی شده اند و اغلب در زیرساخت های عمومی مانند مترو، پارک ها و برخی ساختمان های عمومی تعبیه شده اند (جعفری، ۲۰۲۱). با این حال، ضعف هایی در زمینه استانداردسازی طراحی، تهویه، نورپردازی و امنیت روانی ساکنان مشاهده می شود که نیازمند بازنگری و به روزرسانی است. همچنین، بهره گیری از فناوری های نوین در ساخت پناهگاه ها در ایران هنوز محدود است.

در مقابل، کشورهای پیشرفته مانند ژاپن، فنلاند و آلمان، رویکردهای جامع تر و نوآورانه تری را در طراحی پناهگاه ها اتخاذ کرده اند. به عنوان مثال، ژاپن با توجه به ریسک های بالای زلزله، پناهگاه هایی با سیستم های پیشرفته تهویه، مقاومت بالا در برابر زلزله و تسهیلات بهداشتی و روانی طراحی کرده است که علاوه بر تامین ایمنی فیزیکی، رفاه ساکنان را نیز مدنظر قرار می دهد (Saito et al., 2022). در فنلاند و آلمان نیز ترکیب فناوری های هوشمند، طراحی پایدار و رویکردهای زیست محیطی در پناهگاه ها مشهود است که باعث افزایش تاب آوری و قابلیت استفاده چندمنظوره شده است (Müller & Schmidt, 2023).

تحولات اخیر جهانی، به ویژه افزایش تهدیدات سایبری و جنگ های هیبریدی، منجر به تغییر نگرش به طراحی پناهگاه ها شده است. اهمیت طراحی انعطاف پذیر، خودکفا و هوشمند، از ویژگی های جدید پناهگاه های مدرن است که در کشورهای پیشرفته به طور جدی دنبال می شود (Kowalski & Lee, 2024). این تحولات می تواند الگوهای جدیدی برای توسعه پناهگاه های شهری در ایران فراهم کند، به شرط آنکه با توجه به بسترهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور، به کارگیری فناوری های نوین و استانداردهای جهانی در اولویت قرار گیرد.

در نهایت، برای ارتقاء کیفیت و اثربخشی پناهگاه های شهری در ایران، نیاز به مطالعات جامع تر، استانداردسازی دقیق تر و استفاده گسترده تر از فناوری های نوین به ویژه در حوزه تهویه، ایمنی روانی و مدیریت بحران احساس می شود. همچنین، توجه به آموزش عمومی و آمادگی شهروندان در استفاده از پناهگاه ها نقش مهمی در تاب آوری شهری خواهد داشت.