نقش طراحی محیطی در کاهش استرس و ترومای ناشی از بحران ها
در شرایط بحرانی، از جنگ و زلزله گرفته تا پاندمی های جهانی، واکنش روانی افراد به شدت تحت تاثیر محیط فیزیکی پیرامون قرار می گیرد. طراحی محیطی (Environmental Design) می تواند نقشی اساسی در کاهش استرس، اضطراب و حتی ترومای پس از بحران ایفا کند؛ نقشی که در رویکردهای نوین پدافند غیرعامل و طراحی تاب آور به درستی در حال بازتعریف است.
از منظر روان شناسی محیطی، فضاهایی با نور طبیعی مناسب، دسترسی به فضای سبز، نظم بصری، سطوح رنگی ملایم و صداهای طبیعی می توانند واکنش های استرسی را کاهش دهند (Ulrich et al., 2020). در موقعیت هایی که افراد به دلیل تجربه بحران در شرایطی پرتنش قرار می گیرند، وجود چنین عناصری در محیط می تواند به ایجاد حس کنترل، آرامش و بازگشت تدریجی به تعادل روانی کمک کند.
در طراحی فضاهای پناهگاهی، بیمارستان های اضطراری، اردوگاه های بحران و حتی مراکز درمانی پسابحران، توجه به عناصر محیطی باید با رویکرد شفابخشی (Healing Design) انجام گیرد. برای مثال، مطالعات نشان داده اند که بیماران در اتاق هایی با دید به طبیعت، دوره نقاهت کوتاه تری دارند و مصرف داروهای آرام بخش کمتری تجربه می کنند (Ulrich, 1984). این یافته را می توان به فضاهای بحران زده نیز تعمیم داد.
افزون بر نور طبیعی و مناظر سبز، چیدمان فضایی نیز اهمیت زیادی دارد. فضاهایی که احساس امنیت، حریم خصوصی و دسترسی پذیری را در لحظات اضطراب فراهم می کنند، تاثیر روانی مثبت دارند. در همین راستا، طراحان باید از ایجاد فضاهای بسته و فشرده پرهیز کرده و به تعادل میان فضاهای عمومی و خصوصی توجه کنند (Thompson, 2022).
همچنین در طراحی محیطی پدافندی، استفاده از عناصر فرهنگی و بومی می تواند به ارتقاء حس هویت و بازسازی روانی کمک کند. برای مثال، بهره گیری از الگوهای معماری سنتی، رنگ های آشنا یا نمادهای فرهنگی در فضاهای اسکان موقت، حس تعلق را تقویت کرده و از احساس گسست روانی می کاهد (Shishegar & Bemanian, 2019).
در نهایت، طراحی محیطی در شرایط بحرانی نباید تنها به عملکرد فیزیکی فضاها توجه کند، بلکه باید به عنوان ابزاری برای حمایت روانی از کاربران تلقی شود. این موضوع مستلزم همکاری نزدیک میان معماران، روانشناسان محیطی، طراحان شهری و مدیران بحران است.
در مواجهه با جهان ناپایدار امروزی، طراحی محیطی با رویکرد ارتقاء تاب آوری روانی، نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت است. محیط هایی که در دل بحران ها، امکان بازیابی روانی و تقویت توان زیستن را فراهم می کنند، در واقع بخشی از زیرساخت های پدافند غیرعامل محسوب می شوند.