طراحی بیمارستان های تاب آور در شرایط پدافندی

در مواجهه با بحران های طبیعی و انسانی، از زلزله و سیل گرفته تا حملات شیمیایی یا سایبری، بیمارستان ها به عنوان زیرساخت های حیاتی باید توان پایداری عملکرد و ارائه خدمات حیاتی را حفظ کنند. طراحی بیمارستان های تاب آور (Resilient Hospitals) در بستر پدافند غیرعامل نه تنها به ارتقاء ایمنی فیزیکی فضا می انجامد، بلکه نقشی کلیدی در پایداری سامانه های بهداشت و درمان ایفا می کند.

اصول طراحی بیمارستان های تاب آور شامل پیش بینی آسیب پذیری ها، طراحی ماژولار، استفاده از منابع انرژی جایگزین، و ایجاد مسیرهای دسترسی اضطراری است. رویکرد پدافند غیرعامل در این حوزه، بر پرهیز از آسیب پذیری (از طریق مکان یابی صحیح و استحکام سازه)، حفظ عملکرد حیاتی در زمان بحران، و امکان بازیابی سریع تاکید دارد (WHO, 2020).

یکی از مولفه های کلیدی تاب آوری در بیمارستان ها، انعطاف پذیری عملکردی و فیزیکی فضاهاست. طراحی فضاهای چندمنظوره، امکان تبدیل بخش های غیرضروری به واحدهای مراقبت ویژه را فراهم می سازد. همچنین استفاده از مصالح مقاوم در برابر حریق، انفجار، و آلودگی های بیولوژیک می تواند در کاهش آسیب ها موثر باشد (Vugrin et al., 2021).

فناوری نیز نقش مهمی در ارتقای تاب آوری ایفا می کند. به کارگیری سامانه های هوشمند مدیریت انرژی، ذخیره سازی برق اضطراری، تهویه فیلتردار، و مانیتورینگ لحظه ای شرایط محیطی از جمله اقدامات موثر برای تضمین عملکرد مداوم بیمارستان ها در شرایط بحرانی است. همچنین استفاده از داده های مدل سازی اطلاعات ساختمان (BIM) برای شبیه سازی تهدیدات و سناریوهای مختلف به تصمیم گیری های طراحی کمک می کند (Güner & Yildiz, 2023).

مکان یابی بیمارستان ها نیز نقشی اساسی دارد. انتخاب زمین هایی با حداقل ریسک لرزه ای، دوری از خطوط انتقال خطرناک، و دسترسی به شبکه های حمل ونقل اضطراری از ملاحظات مهم مکانی است. همچنین در طراحی پدافندی، گنجاندن مسیرهای فرار مستقل، هسته های خدماتی محافظت شده، و تقسیم پذیری داخلی ساختمان اهمیت دارد (Gawron et al., 2022).

تجربه همه گیری کووید-۱۹ نیز نشان داد که تاب آوری بیمارستانی تنها به ساختار فیزیکی محدود نمی شود، بلکه شامل آمادگی برای تغییرات عملکردی سریع، کاهش استرس روانی پرسنل، و طراحی محیط های شفابخش است. در همین راستا، معماری بیمارستانی باید با رویکرد انسان محور، انعطاف پذیر و متکی بر آینده پژوهی شکل گیرد.

در مجموع، طراحی بیمارستان های تاب آور در بستر پدافند غیرعامل مستلزم پیوند میان تخصص های معماری، مهندسی، سلامت و مدیریت بحران است. این نوع طراحی نه تنها به کاهش خسارات، بلکه به تداوم خدمات درمانی و بازیابی سریع تر جوامع کمک می کند.