طراحی پناهگاه های شهری با رویکرد زیست پذیری و امنیت روانی

در شرایطی که بحران های طبیعی و انسانی در حال افزایش اند، نیاز به طراحی پناهگاه های شهری نه تنها از منظر ایمنی فیزیکی، بلکه از نظر کیفیت روانی و زیست پذیری نیز اهمیت یافته است. پناهگاه هایی که صرفا برای بقا طراحی شده اند، در بلندمدت می توانند به بحران های روانی و اجتماعی دامن بزنند؛ بنابراین، رویکرد نوین در طراحی پناهگاه های شهری باید بر ترکیب تاب آوری فیزیکی با امنیت روانی و زیست پذیری انسانی متمرکز باشد.

زیست پذیری به معنای قابلیت زندگی معنادار، سالم و همراه با آسایش در یک محیط است. در بستر پناهگاه، این مفهوم شامل طراحی فضاهایی می شود که نور طبیعی، تهویه مناسب، کاهش تراکم، امکان تعامل اجتماعی و ارتباط بصری با فضای بیرونی را فراهم کنند (Wang & Zhang, 2023). مطالعات نشان داده اند که نبود این عوامل می تواند سطح اضطراب، پرخاشگری، و فرسودگی روانی را افزایش دهد، حتی اگر پناهگاه از نظر سازه ای ایمن باشد.

از سوی دیگر، در طراحی پناهگاه ها باید به ساختارهای فرهنگی و اجتماعی جامعه هدف نیز توجه داشت. برای مثال، در برخی کشورها، تفکیک فضاهای زنانه و مردانه در مواقع بحران می تواند به کاهش تنش های روانی و ارتقای احساس امنیت کمک کند. همچنین طراحی فضایی که امکان خلوت گزینی یا عبادت را فراهم کند، تاثیر قابل توجهی بر حفظ تعادل روانی افراد در شرایط بحرانی دارد (Al-Harbi et al., 2022).

عناصر طراحی همچون رنگ، نور، چیدمان فضاها و متریال نیز در ارتقای امنیت روانی نقش دارند. استفاده از رنگ های خنثی یا طبیعت گرا، نورهای غیرمستقیم، و مصالح با بافت های گرم می تواند حس آرامش را در فضا تقویت کند. همچنین ایجاد دسترسی بصری به فضای سبز یا طراحی فضاهایی که یادآور محیط خانه باشند، باعث کاهش استرس و افزایش احساس کنترل می شود (UN-Habitat, 2022).

با توجه به گسترش شهرها و افزایش تراکم جمعیت، پناهگاه های شهری باید در زیرساخت های موجود همچون ایستگاه های مترو، پارکینگ های طبقاتی یا مراکز عمومی بزرگ تعبیه شوند. اما این ادغام نباید صرفا سازه ای باشد، بلکه باید از منظر طراحی داخلی، روان شناختی و عملکردی نیز بهینه گردد. در این مسیر، همکاری میان معماران، روانشناسان محیطی، و متخصصان مدیریت بحران ضروری است.

در نهایت، طراحی پناهگاه های شهری نباید به ساخت "سلول های زنده مانی" محدود شود، بلکه باید به عنوان فضاهایی برای حفظ کرامت انسانی، کاهش آسیب روانی، و بازسازی اجتماعی در دوران پسابحران دیده شود. این نگرش، پیوندی میان ایمنی و انسان محوری در طراحی معماری ایجاد می کند که برای تاب آوری واقعی، ضروری است.