نقش معماری در پدافند غیرعامل: از تهدید تا تاب آوری

نقش معماری در پدافند غیرعامل: از تهدید تا تاب آوری

معماری در سال های اخیر، با تحولات سریع جهانی در حوزه های اقلیمی، اجتماعی و امنیتی، نقشی فراتر از زیبایی شناسی و کارایی صرف یافته است. یکی از مهم ترین وجوه این تحول، نقش معماری در پدافند غیرعامل است؛ رویکردی که به جای مقابله مستقیم، بر کاهش آسیب پذیری در برابر تهدیدات از طریق طراحی هوشمندانه و برنامه ریزی فضایی تاکید دارد.

پدافند غیرعامل شامل مجموعه اقداماتی است که با استفاده از طرح و ساخت مناسب، از جان انسان ها محافظت کرده، از زیرساخت ها در برابر تهدیدات محافظت می کند، و باعث افزایش تاب آوری شهری می شود (Ghobadian et al., 2022). در این راستا، معماری به عنوان یکی از ابزارهای کلیدی، نقش تعیین کننده ای در کاهش پیامدهای حملات و بلایای طبیعی یا انسانی ایفا می کند.

سه حوزه اصلی معماری پدافندی شامل: طراحی فرم مقاوم، مکان یابی هوشمند و کنترل عملکرد فضایی است. فرم بناها می تواند به گونه ای طراحی شود که اثر موج انفجار یا زلزله را منحرف کرده یا کاهش دهد. همچنین با مکان یابی دقیق، فضاهای حیاتی از خطرات دور می شوند؛ مثلا استفاده از خاکریز طبیعی، فواصل ایمن، یا حتی جانمایی دفنی برخی فضاها. این راهکارها در طراحی بسیاری از مراکز حیاتی در کشورهای اروپایی و آسیایی به کار رفته است (Mahmoudi et al., 2021).

از سوی دیگر، طراحی مسیرهای فرار، دسترسی اضطراری، و توزیع عملکردها به نحوی که در شرایط بحرانی بتوان از فضاها استفاده امن کرد، از اصول پدافند غیرعامل در طراحی معماری است. معماری باید به گونه ای باشد که در برابر تهدیدات سایبری، شیمیایی، انفجاری یا زیستی، ظرفیت حفاظت نسبی را برای کاربران فراهم کند.

مثال های جهانی نیز از این رویکرد پشتیبانی می کنند. در سنگاپور، طراحی پایگاه های پناه اضطراری در ایستگاه های مترو و مراکز خرید با در نظر گرفتن تهویه اضطراری، جداسازی فضاهای حیاتی، و استفاده از بتن های تقویت شده انجام شده است. در آلمان نیز بسیاری از مراکز درمانی جدید با طراحی پدافند غیرعامل ساخته می شوند که در بحران های طبیعی و انسانی به کار می آیند (UNDRR, 2023).

در نهایت، برای آنکه معماری به طور موثر در پدافند غیرعامل عمل کند، نیازمند همگرایی دانش معماری، شهرسازی، مهندسی سازه، و علوم رفتاری هستیم. این تعامل بین رشته ای است که می تواند از معماری صرف، یک سیستم محافظتی جامع بسازد؛ سیستمی که نه تنها در برابر تهدیدات مقاومت دارد، بلکه به حفظ سلامت روان کاربران نیز کمک می کند.