اختلال شخصیت پارانوئید چیست| دکتر محمدرضا نمازی
اختلال شخصیت پارانوئید یکی از اختلالات شخصیتی از گروه A در طبقه بندی روان پزشکی است که با بی اعتمادی شدید، سوءظن نسبت به دیگران، و تفسیر منفی از رفتارهای اطرافیان مشخص می شود. این اختلال می تواند به شدت روابط بین فردی و کیفیت زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. در این مقاله به تعریف، علائم، علل، تشخیص و درمان این اختلال پرداخته ایم.
مقدمه
شخصیت هر انسان مجموعه ای از الگوهای فکری، هیجانی و رفتاری است که نسبتا پایدار و در طول زمان مشخص هستند. زمانی که این الگوها انعطاف ناپذیر، ناسازگار و منجر به اختلال در عملکرد فرد در حوزه های مختلف زندگی شود، به آن «اختلال شخصیت» گفته می شود. اختلال شخصیت پارانوئید (Paranoid Personality Disorder) یکی از زیرگروه های اختلالات شخصیت است که در آن فرد دچار بی اعتمادی مزمن و سوءظن غیرمنطقی نسبت به دیگران می شود.
تعریف اختلال شخصیت پارانوئید
اختلال شخصیت پارانوئید به عنوان یک اختلال مزمن روان شناختی، با الگوی فراگیر بی اعتمادی و تفسیر سوءنیت دیگران بدون وجود شواهد کافی، شناخته می شود. افراد مبتلا دائما دیگران را به سوءقصد یا خیانت متهم می کنند و اغلب در روابط بین فردی دچار مشکل هستند.
علائم و نشانه ها
افراد مبتلا به این اختلال معمولا ویژگی های زیر را دارند:
- بی اعتمادی مفرط به دیگران، حتی نزدیکان
- شکاک بودن و جستجوی نشانه هایی از خیانت یا نیت بد در رفتار دیگران
- حساسیت زیاد به انتقاد
- تمایل به کینه توزی و بخشیدن سخت دیگران
- حالت دفاعی و خشونت طلبی در موقعیت های اجتماعی
- عدم پذیرش مسئولیت در مشکلات بین فردی
علل و عوامل زمینه ساز
علت دقیق این اختلال مشخص نیست، اما ترکیبی از عوامل ژنتیکی، زیستی و محیطی در بروز آن نقش دارند. تجربیات دوران کودکی مانند بدرفتاری، بی توجهی والدین، و محیط های پرتنش می توانند احتمال ابتلا را افزایش دهند.
تشخیص
تشخیص این اختلال بر اساس معیارهای DSM-5 (راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی) صورت می گیرد. حداقل چهار مورد از نشانه های مشخص این اختلال باید در فرد دیده شود و الگوی کلی باید از اوایل بزرگسالی آغاز شده و در زمینه های مختلف زندگی مشاهده شود.
تفاوت با اختلالات مشابه
اختلال شخصیت پارانوئید نباید با اسکیزوفرنی پارانوئید یا اختلال هذیانی اشتباه گرفته شود. در این اختلال، فرد معمولا ارتباط با واقعیت را حفظ می کند، اما دچار بدبینی شدید است. برخلاف اسکیزوفرنی، توهم و هذیان گسترده در این افراد دیده نمی شود.
درمان
درمان این اختلال دشوار است؛ زیرا افراد مبتلا به ندرت قبول می کنند مشکلی دارند. درمان های رایج عبارتند از:
- روان درمانی (CBT یا درمان شناختی–رفتاری): برای شناسایی و اصلاح باورهای نادرست.
- دارودرمانی: در صورت وجود اضطراب، افسردگی یا پرخاشگری شدید، از داروهای ضداضطراب یا ضدافسردگی استفاده می شود.
- آموزش مهارت های اجتماعی و حل مسئله
نتیجه گیری
اختلال شخصیت پارانوئید یکی از پیچیده ترین و چالش برانگیزترین اختلالات شخصیتی است که می تواند باعث اختلال جدی در روابط بین فردی و عملکرد اجتماعی شود. شناسایی زودهنگام و درمان مناسب می تواند به بهبود نسبی علائم و افزایش کیفیت زندگی فرد کمک کند.
