بحران جنگ، تاب آوری و ارتقا سلامت

بحران جنگ تاثیرات عمیق و گسترده ای بر سلامت روانی و اجتماعی افراد و جوامع دارد که می تواند منجر به اضطراب، ترس، استرس مزمن و احساس ناامیدی شود.

 در این شرایط، تاب آوری به معنای ظرفیت افراد و جوامع برای مقابله با فشارهای روانی، حفظ سلامت روان و بازسازی روانی-اجتماعی پس از آسیب ها است. افزایش تاب آوری فردی و جمعی از طریق تقویت مهارت های مقابله ای، حمایت اجتماعی، حفظ ارتباط با خانواده و دوستان، و ایجاد ساختارهای روزمره می تواند به کاهش آسیب های روانی کمک کند.

متون و راهنماهای بسیار متنوع و مفیدی برای سلامت روان در بحران جنگ، تدوین شده با بهره گیری از توصیه های سازمان جهانی بهداشت و یونیسف، بر پذیرش احساسات طبیعی مانند ترس و اضطراب، مدیریت استرس، محدود کردن دریافت اخبار منفی و ایجاد محیط های روانی امن تاکید دارند.

نقش پزشکان اجتماعی ، فعالان سلامت روان و سازمان های مردم نهاد به عنوان تسهیلگران و مهندسان اجتماعی تاب آوری جنگ، با ارائه مداخلات روانی-اجتماعی، حمایت از امید و جلوگیری از فروپاشی روانی و اجتماعی بسیار حیاتی است. مراقبت از خود شامل خواب کافی، تغذیه مناسب، فعالیت های هنری و خلاقانه، و مدیریت استرس از دیگر راهکارهای موثر در ارتقای سلامت روان در شرایط جنگ است.

حفظ آرامش، همکاری با امدادگران و استفاده از خدمات مشاوره ای رایگان، از جمله اقدامات کلیدی برای حفظ سلامت روان و تاب آوری در بحران جنگ به شمار می روند که می توانند به بهبود کیفیت زندگی و کاهش پیامدهای منفی روانی این بحران کمک کنند

جنگ به عنوان یکی از شدیدترین بحران های اجتماعی، ابعاد مختلف زندگی انسان ها را تحت تاثیر قرار می دهد. علاوه بر تلفات جانی و آسیب های جسمی، پیامدهای روانی و اجتماعی آن به مراتب گسترده تر و عمیق تر است. افراد در معرض تهدید دائمی، ترس و نگرانی ناشی از ناامنی، تغییرات ناگهانی در سبک زندگی و از دست دادن عزیزان قرار می گیرند که زمینه ساز بروز مشکلات روانی مانند اضطراب، افسردگی و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) است. 

تاب آوری به توانایی فرد در مواجهه با شرایط دشوار، عبور موفقیت آمیز و بازیابی از بحران ها و مشکلات گفته می شود. تاب آوری به افراد کمک می کند تا با وجود شرایط سخت و تهدیدکننده، با کمترین آسیب به مسیر زندگی خود ادامه دهند.

در بحران های جنگی، تاب آوری به عنوان یک عامل محافظتی در برابر آسیب های روانی عمل می کند. افراد با تاب آوری بالاتر، کمتر دچار اضطراب و افسردگی می شوند و بهتر می توانند به فعالیت های روزمره و نقش های اجتماعی خود ادامه دهند. این موضوع به معنای کاهش فشار بر سیستم های حمایتی و درمانی و حفظ انسجام اجتماعی است.

در شرایط بحران جنگ، سلامت همه افراد جامعه ممکن است تحت تاثیر قرار گیرد، اما گروه های سنی و جنسی خاص، نیازمند توجه ویژه هستند:

• کودکان: به دلیل آنکه قدرت درک کامل شرایط و بیان احساسات خود را ندارند.

• نوجوانان: به دلیل تغییرات هویتی و نیاز به پشتیبانی اجتماعی.

• زنان باردار و مادران: که با مسئولیت حمایت از سلامت جسمی و روانی خود، فرزند، و خانواده مواجهند.

• سالمندان: که ممکن است تنها، ناتوان یا دارای تجربه های مشابه گذشته باشند.

• افراد بیمار یا ناتوان: به دلیل نیاز به حمایت ویژه جسمی و عاطفی.

جامعه و خانواده می توانند با همراهی و حمایت این گروه ها، تلاش در ایجاد محیطی امن و تامین نیازهای اساسی، به کاهش استرس و اضطراب آنان کمک کنند.

اصولا کودکان به دلیل حساسیت و شکنندگی روانی، بیشتر از بزرگسالان در معرض آسیب های روانی ناشی از جنگ قرار دارند. اضطراب، ترس، سردرگمی و مشکلات رفتاری، مانند پرخاشگری، علایم جسمی بدون دلیل، شب ادراری، و بیان ناامیدی یا ترس شایع ترین مشکلات آنهاست.

بسیار مهم است که خانواده ها از انتقال نگرانی های بزرگسالان به کودکان پرهیز کنند و در برابر سوالات و کنجکاوی کودک، گفتگوی صادقانه و متناسب با سن او را درباره شرایط بحرانی، ضمن بیان همدلی و جلب اطمینان از حمایت والدین و ایجاد احساس امنیت ارایه دهند. انجام بازی، فعالیت های هنری، قصه گویی برای بیان ساده شرایط و القای امید به عنوان ابزار تخلیه هیجانات در آرام سازی کودک موثر است، همچنین برقراری شرایط خواب، تغذیه و آموزش به کودک کمک می کند این بحران را با آسیب کمتری سپری کند.

انجام فعالیت های روزمره مانند کار، تحصیل، ورزش و تعاملات اجتماعی به افراد کمک می کند تا زندگی خود را با شرایط جدید تطبیق دهند و از افکار منفی و استرس زا فاصله بگیرند. این فعالیت ها باعث حفظ حس هویت و استقلال فردی شده و به افزایش تاب آوری روانی کمک می کند.

پیگیری مداوم و بی وقفه اخبار جنگ می تواند موجب تشدید اضطراب، ترس و حس بی کفایتی شود. این موضوع نه تنها بر سلامت روان افراد تاثیر منفی می گذارد، بلکه می تواند باعث انتقال نگرانی ها به دیگران شود و جو روانی خانواده و جامعه را متشنج کند.

 چنین شرایطی ممکن است افراد را به سمت رفتارهای پرخطر مانند افزایش مصرف سیگار، مصرف الکل و مواد مخدر سوق دهد که اثرات مخربی بر سلامت فرد خواهند داشت و می توانند زمینه ساز آسیب به خود، و دیگران شوند. 

گرچه پیگیری اخبار در شرایط بحرانی یک نیاز است اما مساله مهم استفاده درست و با کمترین آسیب از رسانه است. بسیاری از رسانه ها، برای جذب مخاطب از بزرگنمایی و برای دستیابی به هدف خود از انتشار اخبار انتخاب شده و حتی دستکاری شده، استفاده می کنند. 

محدود کردن زمان پیگیری اخبار، انتخاب منابع خبری معتبر، تمرکز بر اطلاعات کاربردی و آموزشی به جای اخبار تکان دهنده، و تعادل بین دریافت اخبار و انجام فعالیت های سازنده و مثبت روزانه، به افراد کمک می کند که از آسیب های جدی برکنار بمانند.

دکتر لیدا جراحی، متخصص پزشکی اجتماعی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد افزود در شرایط بحرانی جنگ، راهکارهای افزایش تاب آوری می تواند عبور موفقیت آمیز از شرایط دشوار را برای افراد امکان پذیرتر سازد. 

توسعه مهارت های مقابله ای مانند مهارت های مدیریت استرس، حل مسئله و تفکر مثبت می تواند به افراد در مقابله با فشارهای روانی کمک کند.

 داشتن شبکه های حمایتی قوی از خانواده، دوستان و جامعه موجب افزایش حس امنیت و تاب آوری می شود.

توجه به سلامت جسمانی مانند تغذیه مناسب، خواب کافی و فعالیت های ورزشی به سلامت جسمی و روان کمک می کند.

همچنین داشتن هدف، معنابخشی به رنج ها، داشتن نگاه مثبت و امیدبخش، و تمرکز بر جنبه های مثبت زندگی و آینده می تواند امید را افزایش داده و روحیه را تقویت کند.

در نهایت افراد با انتخاب رفتارهای مقابله ای سالم و آگاهانه، می توانند با ارتقای تاب آوری خود، فرزندان، و خانواده، شرایط بحران جنگ را از یک شکست به پیروزی تغییر دهند.