تعارض منافع در ورزش؛ چالش ها، مصادیق و راهکارها

در دنیای پرچالش ورزش حرفه ای، مقوله «تعارض منافع» (Conflict of Interest) به عنوان یکی از مهم ترین تهدیدهای ساختاری و اخلاقی شناخته می شود که در صورت بی توجهی می تواند سلامت تصمیم گیری، عدالت رقابتی و اعتماد عمومی را به شدت خدشه دار کند. تعارض منافع در ورزش به وضعیتی اشاره دارد که در آن فردی در موقعیت تصمیم سازی یا اجرا، دارای منافع شخصی، سازمانی یا مالی ای است که ممکن است بر بی طرفی و انصاف تصمیم گیری اش تاثیر بگذارد (Patel & Wilson, 2023). این پدیده اگر به درستی مدیریت نشود، نه تنها به ناکارآمدی در حکمرانی ورزشی منجر می شود، بلکه فضای ورزش را به بستری برای رانت، فساد و بی عدالتی بدل می سازد.

مصادیق رایج تعارض منافع در ورزش ایران

یکی از جدی ترین مصادیق تعارض منافع در ایران، اشتغال هم زمان برخی مدیران، کارشناسان و مشاوران وزارت ورزش و جوانان در فدراسیون های ورزشی است. این افراد در حالی که از طرف دولت نقش نظارتی یا تخصیص منابع دارند، در سمت های اجرایی یا تصمیم ساز در فدراسیون ها نیز فعالیت می کنند. این دوگانگی نقش، موجب اختلال در عدالت ساختاری، تخصیص ناعادلانه منابع، و کاهش استقلال نهادهای ورزشی می شود. طبق گزارش مرکز پژوهش های مجلس، این پدیده یکی از مهم ترین عوامل وابستگی فدراسیون ها به وزارت ورزش و اختلال در حکمرانی مستقل ورزشی است (تقوی فر، ۱۴۰۲).

از دیگر مصادیق تعارض منافع می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• انتخاب و انتصاب مربیان و داوران بر اساس روابط شخصی یا خانوادگی.
• حضور مدیران رسانه ای، اسپانسرها یا باشگاه داران در هیئت رئیسه فدراسیون ها.
• فروش تجهیزات یا خدمات به فدراسیون توسط شرکت های متعلق به اعضای همان فدراسیون.
• حمایت نهادهای نظارتی از تیم های خاص در جریان لیگ ها و رقابت های ملی.

تعارض منافع در سطح بین المللی

این چالش، تنها مختص ایران نیست. در گزارش سال ۲۰۲3 «اتحادیه جهانی اخلاق ورزشی»، به نمونه هایی از تعارض منافع در کمیته بین المللی المپیک و فیفا اشاره شده است، جایی که برخی اعضا، ضمن حضور در هیئت های اجرایی، دارای سهام یا روابط مالی با نهادهای تجاری طرف قرارداد نیز بودند (Hancock et al., 2023).

پیامدهای تعارض منافع در ورزش

• تضعیف عدالت رقابتی: وقتی تصمیم ها مبتنی بر رابطه باشد، نه شایستگی، ورزشکاران مستعد حذف می شوند.
• افزایش بی اعتمادی عمومی: افکار عمومی نسبت به شفافیت ساختار ورزش بدبین می شود.
• فرار سرمایه گذاران سالم: ورود افراد و شرکت های حرفه ای و سالم با ریسک بالای فساد محدود می شود.
• مخدوش شدن نظام انتخاباتی فدراسیون ها: انتخابات از مسیر شفاف و رقابتی خارج می شود.

راهکارهای مقابله با تعارض منافع

1. تدوین آیین نامه شفاف تعارض منافع برای کلیه کارکنان و مدیران وزارت ورزش، فدراسیون ها و باشگاه ها.
2. ایجاد سامانه شفافیت ارتباطات و منافع برای افشای عمومی هرگونه ارتباط مالی، نسبی یا سازمانی.
3. ممنوعیت تصدی هم زمان دو پست حاکمیتی و اجرایی در ساختار ورزش و نظارت اجرایی بر آن.
4. استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی برای شناسایی زودهنگام الگوهای تبانی یا هم پوشانی منافع.
5. آموزش مستمر اخلاق حرفه ای و حکمرانی شفاف به مدیران، مربیان و داوران ورزشی.

نتیجه گیری 

پدیده تعارض منافع، نه فقط یک اصطلاح نظری در اخلاق یا مدیریت، بلکه یکی از واقعی ترین تهدیدها برای عدالت، شفافیت و بهره وری در نظام ورزش کشور است. این چالش، زمانی خطرناک تر می شود که در ساختارهای رسمی و حکمرانی ورزش، به ویژه در وزارت ورزش و فدراسیون ها، نهادینه شده باشد. تعارض منافع، همچون زنگ خطری است که به ما هشدار می دهد نظام تصمیم گیری در معرض فساد نرم، بی عدالتی پنهان و کاهش اعتماد عمومی قرار گرفته است.

در ورزش ایران، تعارض منافع در قالب های گوناگونی مانند تصدی هم زمان در وزارت و فدراسیون، هم پوشانی منافع مالی و اجرایی، و دخالت غیرحرفه ای در فرآیندهای انتخاباتی رخ می دهد. این موارد، در صورت فقدان شفافیت، عملا باعث تقویت حلقه های غیررسمی قدرت، تضعیف رقابت سالم و حاشیه نشینی نیروهای شایسته می شود.

در عین حال، تجربه کشورهای پیشرو در مدیریت ورزشی نشان داده است که تدوین قوانین شفاف، تفکیک دقیق نقش ها، الزام به افشای منافع، و استفاده از فناوری های نوین مانند هوش مصنوعی می تواند در کاهش ریسک تعارض منافع بسیار موثر باشد. همچنین، نهادینه سازی آموزش های اخلاق حرفه ای و مسئولیت پذیری سازمانی در بدنه مدیریتی ورزش باید در دستور کار نهادهای سیاست گذار و مجریان قرار گیرد.

بدون بازنگری در قوانین و رویه های موجود، و بدون مطالبه گری عمومی، امکان ایجاد یک فضای حرفه ای، اخلاق محور و توسعه یافته در ورزش کشور وجود ندارد. ورزش سالم، نیازمند حکمرانی سالم است و حکمرانی سالم تنها در سایه ی مدیریت شفاف تعارض منافع و پاسخ گویی شجاعانه به ریشه های آن تحقق خواهد یافت.

منابع:

• تقوی فر، م. (۱۴۰۲). «بررسی تعارض منافع در تصدی هم زمان مناصب در وزارت ورزش و فدراسیون ها». مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، کمیته ورزش.
• Hancock, D., Blunden, A., & Shore, C. (2023). Ethics in Sports Leadership: Conflict of Interest and Governance Challenges. Journal of Sport Management and Policy, 19(1), 41–59.
• Patel, R., & Wilson, L. (2023). Governance Failure and Conflict of Interest in International Sports Organizations. International Journal of Sport Ethics, 11(3), 88–104.