نقش دعا و نیایش در هدایت و سعادت خانواده و فرزندان از منظر قرآن و حدیث
نقش دعا و نیایش در سعادت خانواده و فرزندان از منظر قرآن و حدیث
نویسنده: وحید نژدساعی ابدیان
چکیده
دعا و نیایش به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای ارتباطی بین انسان و پروردگار، نقش اساسی در تامین سعادت خانواده و تربیت فرزندان دارد. در آموزه های اسلامی، به ویژه با استناد به آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت(علیهم السلام)، دعا نه تنها یک عبادت محسوب می شود، بلکه عاملی برای جلب رحمت الهی، دفع بلاها و هدایت اعضای خانواده است. مقاله حاضر با تکیه بر منابع دینی، به مناسبت روز «عرفه» روز دعا و نیایش به بررسی نقش دعا در تحکیم بنیان خانواده، تربیت صحیح فرزندان و دستیابی به سعادت دنیوی و اخروی می پردازد.
مقدمه
خانواده به عنوان کوچک ترین و مهمترین نهاد اجتماعی، پایه گذار تربیت نسل های آینده است. از این رو، اسلام برای تامین سعادت خانواده، راهکارهای متعددی ارائه کرده که یکی از موثرترین آن ها، دعا و نیایش است. دعا علاوه بر تقویت رابطه انسان با خدا، موجب آرامش روانی، افزایش برکت در زندگی و مصونیت از آسیب های اخلاقی و اجتماعی می شود. در این نوشتار، نقش دعا در سعادت خانواده و فرزندان از منظر آیات قرآن کریم و روایات شیعه مورد بررسی قرار می گیرد.
۱. دعا در قرآن کریم
قرآن کریم به عنوان مهمترین منبع دینی، بارها بر اهمیت دعا تاکید کرده است. خداوند متعال می فرماید:
«وقال ربکم ادعونی استجب لکم ۚ ان الذین یستکبرون عن عبادتی سیدخلون جهنم داخرین» (غافر: ۶۰)
«و پروردگارتان گفت: مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم، آنان که از عبادت من تکبر ورزند، به زودی خوار و رسوا به دوزخ درآیند.» (۱).
این آیه نشان می دهد که دعا نه تنها یک وظیفه دینی، بلکه عاملی برای استجابت حاجات و جلب رضایت الهی است. همچنین در آیات دیگری مانند «ادعوا ربکم تضرعا وخفیه ۚ انه لا یحب المعتدین»؛ (اعراف: ۵۵) «پروردگارتان را از روی فروتنی و زاری و مخفیانه بخوانید [و از آداب و شرایط دعا تجاوز نکنید]؛ یقینا خدا متجاوزان را دوست ندارد.» (۲)، بر آداب و شرایط دعا مانند؛ دعای خالصانه و در خلوت تاکید شده که این حالت، تاثیر عمیقی در روحیه افراد خانواده دارد.
«واذا سالک عبادی عنی فانی قریب ۖ اجیب دعوه الداع اذا دعان ۖ فلیستجیبوا لی ولیومنوا بی لعلهم یرشدون» (بقره: ۱۸۶)؛ «هنگامی که بندگانم از تو درباره من بپرسند، [بگو:] یقینا من نزدیکم، دعای دعا کننده را زمانی که مرا بخواند اجابت می کنم؛ پس باید دعوتم را بپذیرند و به من ایمان آورند، تا [به حق و حقیقت] راه یابند [و به مقصد اعلی برسند].». (۳).
۲. دعا در روایات اهل بیت (علیهم السلام)
اهل بیت (علیهم السلام) به عنوان مفسران حقیقی قرآن کریم، همواره بر اهمیت دعا برای خانواده و فرزندان تاکید کرده اند. از جمله:
- امام صادق (علیه السلام) می فرمایند:
«دعاء الوالد لولده کدعاء النبی لامته.»؛ دعای پدر و مادر برای فرزند ، مانند دعای پیامبر برای امت خویش است. (۴).
این روایت نشان می دهد که دعای والدین، به ویژه پدر، تاثیر شگرفی در هدایت و سعادت فرزندان دارد. - در حدیثی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرموده اند: «رحم الله من اعان ولده علی بره، وهو ان یعفو عن سیئته، ویدعو له فیما بینه وبین الله .»؛خدای رحمت کند کسی را که فرزندش را بر نیکی یاری رساند؛ یعنی از بدی اش درگذرد و در خلوت خود با خدا برایش دعا کند. (۵).
۳. آثار دعا و مناجات با خداوند در سعادت اعضای خانواده
الف) ایجاد آرامش قلبی
دعا موجب کاهش اضطراب و استرس در خانواده می شود. خداوند در قرآن می فرماید:
«الذین آمنوا وتطمئن قلوبهم بذکر الله ۗ الا بذکر الله تطمئن القلوب»؛ (رعد: ۲۸)
«[بازگشتگان به سوی خدا] کسانی [هستند] که ایمان آوردند و دل هایشان به یاد خدا آرام می گیرد، آگاه باشید! دل ها فقط به یاد خدا آرام می گیرد.». (۶).
ب) برآورده شدن حاجت ها
دعا باعث بر آورده شدن حاجتهای انسان در زندگی می شود. امام صادق (علیه السلام) می فرمایند:
«علیکم بالدعاء؛ فان المسلمین لم یدرکوا نجاح الحوائج عند ربهم بافضل من الدعاء والرغبه الیه، والتضرع الی الله والمساله له.»؛
تا می توانید، دعا کنید؛ زیرا مسلمانان با چیزی برتر از دعا، التماس به خدا، زاری به درگاه او و خواهش از او به نیازهایشان از پروردگارشان نرسیدند. (۷).
ج) مصونیت از گناه و انحراف و حفظ از گزند شیطان
دعا برای هدایت فرزندان، آن ها را از انحرافات اخلاقی و اجتماعی حفظ می کند. در روایتی از امام علی (علیه السلام) آمده است: «اکثر الدعاء تسلم من سوره الشیطان.»؛ زیاد دعا کن تا از گزند شیطان محفوظ مانی. (۸).
دعای هفدهم صحیفه سجادیه از دعا های ماثور از امام سجاد(ع) در پناه بردن به خدا از شر شیطان است. حضرت سجاد(ع) در این دعا به بیان انواع دشمنی ها و نیرنگ های شیطان پرداخته و به راه های جلوگیری از ورود او به حریم دل اشاره می کند. امام سجاد علیه السلام در فرازی از این دعا می فرمایند:
«اللهم صل علی محمد خاتم النبیین و سید المرسلین و علی اهل بیته الطیبین الطاهرین، و اعذنا و اهالینا و اخواننا و جمیع المومنین و المومنات مما استعذنا منه، و اجرنا مما استجرنا بک من خوفه، و اسمع لنا ما دعونا به، و اعطنا ما اغفلناه، و احفظ لنا ما نسیناه، و صیرنا بذلک فی درجات الصالحین و مراتب المومنین. آمین رب العالمین.»؛
خدایا! بر محمد خاتم انبیا و سید رسولان و بر اهل پاک و پاکیزه او درود فرست و ما و اهل ما و برادران ما و همه مومنان و مومنات را از آنچه از آن پناه می جوییم، پناه ده؛ و از آنچه از بیم آن، از تو ایمنی می خواهیم، امان بخش.
و دعای ما را نسبت به آنچه دعا می کنیم، بشنو؛ و آنچه را از درخواستش غفلت می کنیم، به ما عطا فرما؛ و آنچه را فراموش کردیم، به ذهن و یادمان آر؛ و ما را به سبب آن به درجات شایستگان و رتبه های اهل ایمان انتقال ده؛ دعایمان را مستجاب کن، ای پروردگار جهانیان! (۹).
۴. نمونه هایی از دعاهای موثر برای خانواده و فرزندان از قرآن و روایات و ادعیه اهل بیت (علیهم السلام)
- دعای والدین برای فرزندان: مانند «رب اجعلنی مقیم الصلاه ومن ذریتی ۚ ربنا وتقبل دعاء»؛ (ابراهیم: ۴۰)
پروردگارا! مرا بر پادارنده نماز قرار ده، و نیز از فرزندانم [برپادارندگان نماز قرار ده]. و پروردگارا! دعایم را بپذیر. (۱۰).
- دعای ۲۵ صحیفه سجادیه در مورد فرزندان:
«اللهم ومن علی ببقاء ولدی وباصلاحهم لی وبامتاعی بهم. الهی امدد لی فی اعمارهم، وزد لی فی آجالهم، ورب لی صغیرهم، وقو لی ضعیفهم، واصح لی ابدانهم وادیانهم واخلاقهم، وعافهم فی انفسهم وفی جوارحهم وفی کل ما عنیت به من امرهم، وادرر لی وعلی یدی ارزاقهم. واجعلهم ابرارا اتقیاء بصراء سامعین مطیعین لک، ولاولیائک محبین مناصحین، ولجمیع اعدائک معاندین ومبغضین، آمین. ...»؛
امام زین العابدین (علیه السلام) از دعاهای ایشان برای فرزندانش : بار خدایا! بر من منت گذار و فرزندانم را برایم نگه دار، شایستگی شان ده، و برایم بهره ای در آنان نه، عمرشان را دراز فرما و بر زندگانی شان بیفزا، خردسالشان را پرورش ده، ناتوانشان را توانا ساز، تنشان، دینشان و اخلاقشان را به سلامت دار، در جان و جسمشان، و در هر کار از کارهایشان که در آن می کوشند، عافیت نه، و روزی شان را برای من و به دست من ، پیوسته قرار ده.
[بار خدایا!] فرزندانم را همه، از نیکان، پرهیزگاران، بینایان، شنوندگان، فرمانبرداران خویش و دوستدار و نیکخواه دوستانت گردان، و چنان کن که دشمن و کین توز دشمنانت باشند. آمین! ... . (۱۱).
"عرفه" روز نیایش با معبود
نهم ذیحجه یعنی روز عرفه یکی از پر فضیلترین روزها برای دعا و درخواست از خداوند است، که می توان آن را روز دعا و نیایش نام نهاد. به ویژه کسانی که توفیق تشرف به حج و حضور در صحرای عرفات را پیدا کرده اند، فرصت بسیار مهمی است:
امام صادق (علیه السلام) در حدیثی فرموده اند: «من لم یغفر له فی شهر رمضان لم یغفر له الی مثله من قابل الا ان یشهد عرفه»؛ «کسی که در ماه رمضان آمرزیده نشود، تا رمضان آینده آمرزیده نگردد مگر آن که در عرفه حاضر شود.». (۱۲).
امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: «تخیر لنفسک من الدعاء ما احببت واجتهد ، فانه (یوم عرفه) یوم دعاء و مساله»؛ (۱۳). «هر چه می خواهی برای خود دعا بخوان و [در دعا کردن] بکوش که آن روز [روز عرفه] روز دعا و درخواست است.».
پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) نیز فرمود: «ما من یوم اکثر ان یعتق الله فیه عبدا من النار من یوم عرفه»؛ «خداوند هیچ روزی به اندازه روز عرفه، بندگان خود را از آتش جهنم آزاد نمی کند.». (۱۴).
نتیجه گیری
دعا و نیایش نقش کلیدی در تامین سعادت خانواده و تربیت فرزندان دارد. با توجه به آیات قرآن و روایات اهل بیت(علیهم السلام)، دعا نه تنها موجب جلب رحمت الهی و برکت در زندگی می شود، بلکه عاملی برای آرامش قلبی، مصونیت از گناه و هدایت اعضای خانواده و سعادت فرزندان است. بنابراین، والدین باید با انجام واجبات و ترک محرمات و توسل به دعا و مناجات، زمینه های سعادت دنیوی و اخروی خود و خانواده را فراهم کنند.
منابع
- قرآن کریم، سوره غافر: آیه ۶۰، ترجمه استاد حسین انصاریان؛ دانشنامه اسلامی: https://wiki.ahlolbait.com
- قرآن کریم، سوره اعراف: آیه ۵۵، ترجمه استاد حسین انصاریان؛ دانشنامه اسلامی: https://wiki.ahlolbait.com
- قرآن کریم، سوره بقره: آیه ۱۸۶، ترجمه استاد حسین انصاریان؛ دانشنامه اسلامی: https://wiki.ahlolbait.com
- مشکاه الانوار، ص ۲۸۲، ح ۸۵۳؛ کتابخانه احادیث شیعه: https://www.hadithlib.com.
- بحار الانوار، ج ۱۰۴، ص ۹۸، ح ۷۰؛ کتابخانه احادیث شیعه: https://www.hadithlib.com.
- قرآن کریم، سوره رعد: آیه ۲۸، ترجمه استاد حسین انصاریان؛ دانشنامه اسلامی: https://wiki.ahlolbait.com
- الکافی، ج ۸، ص ۴، ح ۱ عن اسماعیل بن جابر و اسماعیل بن مخلد السراج؛ بحار الانوار، ج ۷۸، ص ۲۱۲، ح ۹۳؛ موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث: https://hadith.net.
- بحار الانوار، ج ۷۵، ص ۹، ح ۶۴؛ موسسه اهل البیت: https://ahlolbait.com.
- صحیفه سجادیه، دعاء ۱۷؛ ویکی شیعه: https://fa.wikishia.net.
- قرآن کریم، سوره ابراهیم: آیه ۴۰، ترجمه استاد حسین انصاریان؛ دانشنامه اسلامی: https://wiki.ahlolbait.com
- صحیفه سجادیه، دعاء ۲۵؛ کتابخانه احادیث شیعه: https://www.hadithlib.com.
- بحار الانوار، ج ۶، ص ۳۴۲، ح ۹۶؛ کتابخانه احادیث شیعه: https://www.hadithlib.com.
- تهذیب الاحکام، ج ۵، ص ۱۸۲؛ کتابخانه احادیث شیعه: https://www.hadithlib.com.
- السنن الکبری، احمد بن حسینی بیهقی، ج ۵، ص ١٩٢؛ در گاه فرهنگی تبلیغی حرم مطهر رضوی: https://haram.razavi.ir.
نویسنده: وحید نژدساعی ابدیان
سطح سه تبلیغ و معارف اسلامی گرایش تربیت کودک و نوجوان