چالش های ترجمه متون دینی (با تکیه بر یکی از دعاهای روز عرفه)

من اعمال یوم عرفه:

ادع بهذه الصلوات التی روی عن الصادق علیه السلام:

«ان من اراد ان یسر محمدا وآل محمد فلیقل فی صلاته علیهم:

«اللهم یا اجود من اعطی، ویا خیر من سئل، ویا ارحم من استرحم. اللهم صل علی محمد وآله فی الاولین، وصل علی محمد وآله فی الآخرین، وصل علی محمد وآله فی الملا الاعلی، وصل علی محمد وآله فی المرسلین. اللهم اعط محمدا وآله الوسیله والفضیله والشرف والرفعه والدرجه الکبیره. اللهم انی آمنت بمحمد صلی الله علیه وآله ولم اره فلا تحرمنی فی القیامه رویته، وارزقنی صحبته، وتوفنی علی ملته، واسقنی من حوضه مشربا رویا سائغا هنیئا لااظما بعده ابدا، انک علی کل شیء قدیر. اللهم انی آمنت بمحمد صلی الله علیه وآله ولم اره فعرفنی فی الجنان وجهه . اللهم بلغ محمدا صلی الله علیه وآله منی تحیه کثیره وسلاما».

چالش های ویژه ترجمه این دعا:

خود لفظ «صلوات» و فعل «صل» که «درود – درود بفرست» ترجمه می شود از چالش های مهم و پربسامد است؛ زیرا «سلام» و فعل «سلم» نیز در فارسی به همین معنا ترجمه می شود. بنابراین با خواندن ترجمه فارسی معلوم نمی شود که «صلوات» را ترجمه کرده ایم یا «سلام» را.

از دیگر چالش ها در متن این دعا واژگان و اصطلاحات «فی الاولین»، «فی الآخرین»، «الملا الاعلی»، «فی المرسلین»، «الوسیله» و «الکبیره» را می توان بر شمرد.

§ مثلا نمی دانیم «فی الاولین» یعنی «در میان پیشینیان» (صلوات پیشینیان را بر آنان بفرست) یا «از میان پیشینیان» (از میان پیشینیان، بر آنها صلوات بفرست).

§ «الملا الاعلی» به معنای «فرشتگان» است یا «عالم بالا» یا «عالم بالاترین» و یا «برجسته ترین افراد»!

§ «الکبیره» و «العظیمه» را در فارسی «بزرگ» ترجمه می کنیم و تفاوت آن بطور دقیق برای ما روشن نیست.

چالش های عمومی ترجمه متون دینی:

ترجمه متون دینی (قرآن و ادعیه) فراتر از یک ترجمه ساده لغوی است و با چالش های مهمی روبروست:

· ظرافت های معنایی: بسیاری از کلمات عربی در متون دینی، بار معنایی عمیق و لایه های پنهانی دارند که یافتن معادل دقیق در فارسی دشوار است.

· حفظ لحن و شانیت:لحن فاخر و ادبی متون دینی باید در ترجمه فارسی حفظ شود، بدون اینکه متن پیچیده یا غیرقابل فهم شود.

· بافت فرهنگی و مذهبی: درک مفاهیم و اشاراتی که ریشه در فرهنگ و باورهای مذهبی دارند، برای ترجمه ای صحیح ضروری است.

· اصطلاحات و ترکیبات خاص: وجود اصطلاحات و عبارات ویژه با معنای مجازی یا کنایی، ترجمه تحت اللفظی را ناممکن می سازد.

· عدم تحریف معنا:وفاداری به متن اصلی و پرهیز از اضافه کردن برداشت های شخصی یا توضیحات غیرضروری، از اصول اساسی است.

· چالش های دستوری:تفاوت ساختار جملات عربی و فارسی، نیازمند بازسازی هوشمندانه جملات برای روانی ترجمه است.

ترجمه پیشنهادی:

پروردگارا! ای بخشنده ترین عطابخشندگان، و ای بهترین درخواست شوندگان، و ای مهربان ترین کسانی که از او مهربانی خواسته شود! خداوندا، بر محمد و خاندانش در میان پیشینیان، و بر محمد و خاندانش در میان پسینیان، و بر محمد و خاندانش در عالم بالا (ملا اعلی)، و بر محمد و خاندانش در میان همه پیامبران درود فرست.

خداوندا، به محمد (صلی الله علیه و آله) «وسیله»، «فضیلت»، «شرف»، «رفعت» و «درجه بزرگ» را عطا فرما.

بارالها، من به محمد (صلی الله علیه و آله) ایمان آوردم، در حالی که او را ندیدم. پس مرا در روز قیامت از دیدارش محروم مفرما، و هم نشینی با او را نصیبم کن، و مرا بر آیین او بمیران، و از حوض (کوثر) او چنان نوشیدنی سیراب کننده، گوارا و دلپذیری بنوشان که پس از آن هرگز تشنه نشوم؛ همانا تو بر هر کاری توانایی.

خداوندا، من به محمد (صلی الله علیه و آله) ایمان آوردم، در حالی که او را ندیدم. پس در بهشت، چهره اش را به من بشناسان.

پروردگارا، از جانب من سلام و تحیات فراوان به محمد (صلی الله علیه و آله) برسان.

نتیجه:

1. گاه در ترجمه متون دینی چاره ای نیست جز اینکه اصل کلمه عربی را در ترجمه بیاوریم، مثلا برای «سلام» و «صلوات» همان لفظ «سلام» و «صلوات» را در ترجمه فارسی نقل کنیم

2. برای فهم متون دینی نباید به خواندن ترجمه بسنده کرد، بلکه باید متن اصلی را خواند و در برخی مواقع لازم، نگاهی هم به ترجمه انداخت، وگرنه با خواندن ترجمه این متون، هیچ تضمینی نیست که اصل متن را خوانده باشیم و مقصود دقیق آن بیان شده باشد.

(محمدمهدی رضائی / عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات عربی / دانشگاه بین المللی مذاهب اسلامی)