گذار از تامین مالی بانک محور به بازار سرمایه محور؛ ضرورتی برای پویایی تولید و ثبات اقتصاد کلان

چکیده

نظام تامین مالی ایران به شدت متکی به شبکه بانکی است، اما ناکارآمدی های ساختاری بانک ها، از جمله خلق نقدینگی، ناترازی ترازنامه و عدم تناسب بین ماهیت منابع و مصارف، موجب شده است تا تامین مالی بنگاه ها به یکی از گلوگاه های رشد اقتصادی تبدیل شود. این یادداشت علمی به بررسی ضرورت، آثار و الزامات گذار به تامین مالی بازارمحور می پردازد.

1. آسیب شناسی تامین مالی بانک محور

در ایران حدود ۸۰ درصد از تامین مالی بنگاه های اقتصادی از طریق بانک ها انجام می شود (بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، ۱۴۰۲). این ساختار، در کنار نرخ های سود دستوری، تسهیلات تکلیفی و ضعف نظارت، منجر به خلق نقدینگی غیرمولد، تورم ساختاری و بی ثباتی در بازارها شده است (هاشمی و همکاران، ۱۴۰۰).

2. مزایای تامین مالی بازارمحور

تامین مالی از طریق بازار سرمایه، از جمله انتشار اوراق بدهی، صندوق پروژه، تامین مالی جمعی و عرضه اولیه سهام، به دلیل عدم وابستگی به منابع پایه پولی، تورم زا نیست (مهرانی و خدارحمی، ۱۳۹۹). همچنین باعث ارتقای شفافیت، حاکمیت شرکتی و مردمی سازی سرمایه گذاری ها می شود (Levine, 2002).

3. اثر تامین مالی بازارمحور بر نقدینگی، تورم و رشد اقتصادی

مدل بانک محور با افزایش ضریب فزاینده خلق پول، به رشد سریع نقدینگی دامن می زند. در مقابل، تامین مالی از بازار سرمایه موجب انتقال منابع موجود (نه خلق منابع جدید) و در نتیجه کاهش اثرات پولی بر تورم می شود (IMF, 2021). طبق یافته های پژوهش موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی (۱۴۰۱)، هر ۱۰ درصد افزایش سهم بازار سرمایه در تامین مالی شرکت ها می تواند ۱.۲ واحد درصد از رشد نقدینگی بکاهد.

4. موانع ساختاری

ضعف در فرهنگ شفافیت مالی

عدم آشنایی مدیران بنگاه ها با ابزارهای مالی

ناکارآمدی نظام رتبه بندی اعتباری

پیچیدگی پذیرش در بورس برای SMEها

عدم عمق بازار بدهی و بازار ثانویه

5. پیشنهادهای سیاستی

مشوق های مالیاتی برای تامین مالی از بازار سرمایه

تسهیل فرآیند پذیرش شرکت ها در بورس و فرابورس

آموزش مدیران مالی و حسابداران بنگاه ها

توسعه صندوق های پروژه و ابزارهای مالی اسلامی (صکوک)

حمایت از نهادهای اعتبارسنجی مستقل

ثبات بخشی به مقررات و پرهیز از سیاست گذاری های مقطعی

نتیجه گیری

گذار از الگوی بانک محور به بازار سرمایه محور، نه تنها موجب کاهش خلق پول و کنترل تورم می شود، بلکه با افزایش شفافیت مالی و رقابت پذیری بنگاه ها، به ارتقای بهره وری اقتصادی و رشد پایدار و غیرتورمی منجر خواهد شد. این گذار نیازمند اراده جدی در سطح سیاست گذاری اقتصادی کشور، ارتقای فرهنگ مالی، و توسعه نهادهای مکمل بازار سرمایه است.

فهرست منابع

منابع فارسی:

1. بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران (۱۴۰۲). گزارش تحولات اقتصادی کشور. تهران: اداره بررسی های اقتصادی.

2. هاشمی، س. و همکاران (۱۴۰۰). "تحلیل رابطه خلق نقدینگی بانکی و تورم در اقتصاد ایران". فصلنامه سیاست های پولی و بانکی، ۲۸(۴)، ۴۱-۶۵.

3. مهرانی، ساسان و خدارحمی، بهروز (۱۳۹۹). مبانی تامین مالی از بازار سرمایه. تهران: انتشارات بورس.

4. موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی (۱۴۰۱). راهبردهای اصلاح نظام تامین مالی تولید در ایران. تهران: وزارت صمت.

منابع لاتین:

5. Levine, R. (2002). "Bank-Based or Market-Based Financial Systems: Which is Better?" Journal of Financial Intermediation, 11(4), 398–428.

6. International Monetary Fund (IMF). (2021). Global Financial Stability Report. Washington, D.C.: IMF Publications.

7. Demirgüç-Kunt, A., & Maksimovic, V. (2002). "Funding Growth in Bank-Based and Market-Based Financial Systems: Evidence from Firm-Level Data." Journal of Financial Economics, 65(3), 337–363.