خیرات خان سیاستمدار و تاجر و خیر بلند اوازه لاری در دربار سلسله قطب شاهی در گلکنده هندوستان*

کاروانسرای هست ضلعی بنارویه لارستان

خیرات خان سیاستمدار و تاجر و خیر بلند اوازه لاری در دربار سلسله قطب شاهی در گلکنده 

هندوستان*

از جمله اثار عمرانی او در لارستان کاروانسرای هشت ضلعی خیرات خانی در شهر بنارویه لارستان و تعمیر پلخیرات خانی ( لاتیدان ) بلند ترین پل ایران باطول ۲۲۳ متر و نیز مسجد امام حسین ( ع) حیدرابادی در شهرلار است

خیرات خان، از چهره های برجسته و تاثیرگذار در تاریخ روابط ایران و هند در قرن هفدهم میلادی بود. او اصالتااز لارستان ایران بود و در دوران سلطنت عبدالله قطب شاه، حاکم سلسله قطب شاهی در گلکنده (واقع در جنوبهند)، نقش های مهمی ایفا کرد.

ماموریت دیپلماتیک و بازگشت به گلکنده

در سال ۱۶۳۴ میلادی (۱۰۴۳ هجری قمری)، خیرات خان به عنوان سفیر ویژه سلطان عبدالله قطب شاه به دربارصفوی اعزام شد. او در این سفر، امام قلی بیگ شاملو، یساول باشی دربار صفوی، را همراهی می کرد. درمسیر بازگشت، آن ها در ۱۱ مارس ۱۶۳۴ با شاه جهان، امپراتور مغول، در باغ حافظ رخنه دیدار کردند و پیام هاو هدایای شاه صفی را به او تسلیم نمودند .

فعالیت های عمرانی و اقتصادی در گلکنده

پس از بازگشت به گلکنده، خیرات خان به عنوان وزیر دربار منصوب شد و در توسعه زیرساخت های اقتصادی وعمرانی نقش بسزایی داشت. از جمله اقدامات او می توان به ساخت بازارهی تجاری در منطقه موسا برجنزدیک قلعه گلکنده اشاره کرد .

آثار معماری و یادبودها

خیرات خان در ساخت و توسعه بناهای مهمی در گلکنده مشارکت داشت. از جمله، انبارخانه ای (Ambar Khana) در داخل قلعه گلکنده با کتیبه ای به تاریخ ۱۶۴۲ میلادی به نام او ثبت شده است. همچنین، در خیابانبازار گلکنده، کتیبه ای به تاریخ ۱۶۴۰ میلادی وجود دارد که نام خیرات خان را بر خود دارد .

خیرات خان، از چهره های برجسته و نیکوکار قرن هفدهم میلادی، نقش مهمی در توسعه زیرساخت های اقتصادیو عمرانی مناطق جنوبی ایران ایفا کرد. او با بهره گیری از موقعیت خود در دربار صفوی و ارتباطات گسترده باسلسله قطب شاهی در هند، اقدام به ساخت بناهای عام المنفعه ای نمود که از جمله آن ها می توان به کاروانسرایبنارویه و پل لاتیدان اشاره کرد.

کاروانسرای بنارویه لارستان

کاروانسرای بنارویه، واقع در شهرستان لارستان استان فارس، یکی از نمونه های برجسته معماری دوره صفویاست. این کاروانسرا حدود ۴۵۰ سال پیش ساخته شده و به عنوان یکی از چهار کاروانسرای هشت ضلعیمنحصر به فرد در بین ۹۹۹ کاروانسرای ساخته شده در ایران عصر صفوی شناخته می شود. به گفته نویسندهکتاب «دانشنامه تمدن و فرهنگ بنارویه»، ساخت این بنا با همکاری معماران بومی و یک معمار ماهر هندیشیعه که اصالتا اهل همدان بوده، آغاز شده است. این معمار به دلیل ارتباطات گسترده ای که در عصر صفویهبین شاه عباس (شاه صفی) و دربار سلسله شیعی قطب شاهیان هندوستان وجود داشت، به فارس و نهایتالارستان (بنارویه) اعزام شد و عملیات ساخت این بنای تاریخی را با کمک سایر معماران بومی منطقه آغاز کرد.

برابر مستندات این کاروانسرا در محدوده دهه چهل از هزاره دوم قمری یعنی بین سالهای ۱۰۴۰ تا ۱۰۵۰هجری قمری برابر با ۱۶۳۰ تا ۱۶۴۰ میلادی ساخته شده است

پل لاتیدان( پل خیرات خان )

پل لاتیدان، واقع در مسیر تاریخی لار به بندرعباس، یکی از بزرگ ترین پل های تاریخی ایران است که در عصرامیران میلادی لارستان ساخته شده و در دوره صفویه با سرمایه گذاری نیک اندیش لاری خیرات خان تعمیر وبازسازی شده است. این پل با طولی بالغ بر ۲۲۳ متر و دارای ۳۳ دهانه، به عنوان یک شاهکار مهندسی در زمانخود محسوب می شود. تا امروز این پل را موسوم به پل لاتیدان ( لته دان ) و خیرات خان یا پل خیرات خانی میشناسیم

محتملا لاتیدان یک نام تغییر شکل یافته مشتق از دو واژه لته ( صیفی و جالیز به زبان لاری ) و دان محل کشت و کار است که با توجه به جایگاه کبرستان ( کهورستان) و پاریاب مشهور زاهد علی و روستای پارو در ان سامان دور از ذهن نیست این نام به تدریج و طول ادوار از لته دان به لتی دان و لاتیدان مفوض شده این پل در محدوده سالهای ١٦٣٠ وتا ١٦٤٠ میلادی برابر با ١٠٤٠ الی ١٠٥٠ هجری قمری و مطابق با ١٠۱۰ الی ١٠٢٠ هجری شمسی تعمیر اساسی شده است ( ایام حکومت شاه صفی ) ، این اقدامات در ادامهاقدامات خیراندیشانه خیرات خان در لارستان و از جمله ساخت کاروانسرای زیبای بنارویه موسوم بهکاروانسرای شش ضلعی خیرات خانی صورت گرفت

علاوه بر این ، اثار خیر دیگر ایشان شامل بر ساخت مساجد( مسجد امام حسین ( ع) کهوویه لار موسوم بهحیدر ابادی ) و نیز ابنیه های عمومی دیگری در شهر لار و منطقه لارستان موجود بوده که متاسفانه در طولادوار از بین رفته است

خیرات خان با اقدامات خیرانه خود، از جمله ساخت کاروانسراها و پل ها، نقش بسزایی در توسعه اقتصادی وتسهیل تجارت در منطقه لارستان ایفا کرد. این بناها نه تنها به عنوان زیرساخت های حیاتی در زمان خود عملمی کردند، بلکه امروزه نیز به عنوان آثار تاریخی و فرهنگی ارزشمند شناخته می شوند.

درگذشت و آرامگاه

خیرات خان در سال ۱۶۵۵ میلادی درگذشت و آرامگاه او در منطقه گولیپورا (Goulipura) در حیدرآباد واقعشده است .

نتیجه گیری

خیرات خان نمونه ای از تعاملات فرهنگی و سیاسی بین ایران و هند در دوره صفوی و سلسله قطب شاهی است. نقش او در تقویت روابط دیپلماتیک، توسعه اقتصادی و عمرانی گلکنده، و همچنین آثار باقی مانده از او، در لارستان شهر اجدادی اش ،، نشان دهنده تاثیر عمیق ایرانیان در تاریخ شبه قاره هند و ارتباط متقابل سیاسی اقتصادی هندوستان و ایران است..

*منوچهر عابدی راد خردادماه ۱۴۰۴ خورشیدی*

منابع و ماخذ :

Deccan Chronicle

Qutb Shahi envoy's tomb in Hyderabad lies in ruins

Apr 1, 2024 - After coming back to Hyderabad in 1634, Khairat Khan served the Golconda rul...

remotetraveler.com

Secrets of Golconda Fort Hyderabad - Remote Traveler

Mar 23, 2022 – The Ambar Khana (royal granary) has a Persian inscription on black ba...

connectingheritage.com

Travel Circuit Details Connecting Heritage -

Khairat Khan's tomb is located in Sultan Shahi area of Goulipura. Khairat Khan was believed t...

More

deccanchronicle.com

Qutb Shahi envoy's tomb in Hyderabad lies in ruins

Apr 1, 2024

Deccan Chronicle

Qutb Shahi envoy's tomb in Hyderabad lies in ruins

Apr 1, 2024 - After coming back to Hyderabad in 1634, Khairat Khan served the Golconda rul...

remotetraveler.com

Secrets of Golconda Fort Hyderabad - Remote Traveler

Mar 23, 2022 – The Ambar Khana (royal granary) has a Persian inscription on black ba...

connectingheritage.com

Travel Circuit Details Connecting Heritage -

Khairat Khan's tomb is located in Sultan Shahi area of Goulipura. Khairat Khan was believed t...

More

deccanchronicle.com

Qutb Shahi envoy's tomb in Hyderabad lies in ruins

Apr 1, 2024

connectingheritage.com

Travel Circuit Details Connecting Heritage

journal.ijresm.com

[PDF] Fort of Golconda – The Historical Study in South Asia

travelsofsamwise.substack.com

Golconda: The Source of All Diamonds Travels of Samwise

Feb 8, 2025

jstor.org

Shāh 'Abbās and the Mughal Ambassador Khān 'Ālam - jstor

remotetraveler.com

Secrets of Golconda Fort Hyderabad - Remote Traveler

Mar 23, 2022