نقدی واقع گرا بر مواضع معاونت زنان ریاست جمهوری در دولت چهاردهم در خصوص مهریه

• پیش در آمد

وقتی صحبت از هرگونه اظهار نظری پیش می آید باید افراد جایگاه خود را نیز مورد توجه کافی و وافی قرار دهند و با زدن حرف های کلیشه ای من جمله اینکه مثلا فلان قانون کار کارشناسی و مطالعات دقیق علمی روی آن صورت نگرفته است، نمی شود اظهار نظر نمود.دکترسیدمحمدرضا موسوی فرد معتقد است در مقام یک معلم و حتی کمتر دانشجو و طالب علم، حق دارم این را بپرسم که از کدام مطالعه علمی دوستان دم می زنند که فقط آنان می دانند و ایشان مفهوم و کارکرد آنرا درک می کنند. بنده نوعی وقتی از اجتماع محدود کنار خودم (بدون اینکه به عموم مردم تعمیم دهم) هم سوال می کنم که گهگاه از روشنفکران (البته غیر وابسته اند) همانند من درک درستی از این وضعیت ها و اظهار نظرها ندارند، اینجاست که باید تفاوت بین دنیای خواص و مردم عادی را فهمید. در خصوص مهریه های سنگین که منشا بسیاری از دعاوی و تخلفات امثالهم شده است دوستان معتقدند در تعدیل قانون مهریه کار کارشناسی و علمی دقیقی نشده است (https://fararu.com/fa/tiny/news-869751) با کدامین متر و معیار و در کدامین فضا سیر می کنیم که به چنین نتایج شگرفی می رسید.

نگاهی نقادی به غلو جایگاه مهریه در حقوق اسلام

یکی از ظلم های دیگری که عقیده ما به اصل دین شده است استفاده ابزاری از آن در بحث مهریه است که حداقل در دو سطح قابل بحث و بررسی است:

اولا: مردانی که تمام حاصل عمرشان بجای مهریه رفته است اکثر نگاه مثبتی بدین سنت (اینجا دینی تلفی شده) ندارند.

 ثانیا: برخی از بانوانی که اصلا اگر اسلام را به یک مسیر خوشبختی تشبیه کنیم به اختیار خود فرسنگ ها از آن فاصله می گریند ولی در بحث مهریه های سنگین و اخذ آن است عمل به عین دین و قوانین را خواهان و خواستارند . (البته اگر مدل پایین تر باشد بها نیز افت قیمت می گیرد).

و…. شاید گروههای دیگری باشد که می توان در این طبقه بندی جای داد می گذریم. این اگر اسمش استفاده ابزاری بر اساس منافع شخصی در حب و بغض احتمالی حتی سوء استفاده از دین نیست پس چیست؟ با نگاهی تاریخی می توان دریافت در گذشته، پدران و مادران، مهر را حق الزحمه و شیربهای خود می دانستند؛ بدین جهت، در نکاح شغار که رسم جاهلیت بود، معاوضه دختر یا خواهر، مهریه شمرده می شد بدون آنکه، به زن بهره ای برسد. اسلام این رسم را منسوخ کرد. (نک به: محمود هاشمی شاهرودی، ۱۳۸۲ ش، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج ۴، ص ۶۸۴) امروزه مهریه های سنگین، مشکلات متعدد اجتماعی به وجود آورده و مردان زیاد را به زندان افکنده است. در احادیث، فراوانی مهر از بد قدمی زن دانسته شده و توصیه به مهریه پایین و مهر السنه شده که حدود ۱۲۵۰ تا ۱۵۰۰ گرم نقره است (که در آن زمان معادل حدود ۱۷۰ تا ۲۲۳ گرم طلا بوده است). خدای متعال در آیه چهارم سوره مبارکه نساء می فرماید: «و آتوا النساء صدقاتهن نحله؛ و مهرهای زنان را با میل قلبی و به عنوان هدیه به آن ها بدهید.» نکته مهم در آیه شریفه این است که کلمه «نحله» به معنی هدیه است و نشان می دهد که مهریه درواقع هدیه و عطیه ای برای زن است که بر عهده مرد گذاشته شده است. نه اینکه زوجه حکم جلب بگیرد و مرد را زندانی کنند.

بخشی از آسیب های نامطلوب و انعکاس های مجازی

همانند سوءاستفاده از مهریه؛ در برخی موارد، زنان ممکن است از مهریه به عنوان ابزاری برای فشار به شوهران خود استفاده کنند. این امر می تواند به ایجاد تنش و درگیری در زندگی زناشویی منجر شود. اما نقطه مقابل آن نیز صادق است افرادی که واقعا به آخر زندگی مشترک رسیده اند هدفشان عدم ضرر بیشتر است که اینجا قابل تامل و حمایت معقول است. برخی بانوان مهریه را به عنوان منبع درآمد یا وسیله ای برای کسب منفعت مالی می بینند و با ازدواج ها و طلاق های پی درپی، مهریه خود را مطالبه می کنند. این رفتار باعث شده مهریه به نوعی «کاسبی» تبدیل شود که در آن زن با استفاده از حق قانونی مهریه، زندگی مشترک را به پایان می رساند و از مهریه به عنوان درآمد استفاده می کند، اینجاست که عنوان (کاسبان مهریه) کاملا اطلاق دارد. برخی زنان از مهریه به عنوان اهرمی برای جدایی و طلاق بهره می برند، به ویژه زمانی که در زندگی مشترک مشکلاتی وجود دارد و مهریه را به عنوان راهی برای گرفتن حق خود یا فشار به مرد استفاده می کنند. این موضوع باعث شده که مهریه به ابزاری برای فشار و چانه زنی در روابط زناشویی تبدیل شود. در فضای رسانه ای و حقوقی، بحث سوء استفاده از مهریه همواره مطرح است و کارشناسان تاکید دارند که این مسئله دوطرفه است؛ هم زنان و هم مردان ممکن است از مهریه سوء استفاده کنند یا از پرداخت آن فرار نمایند. بنابراین مهریه به تنهایی ضمانت اجرایی لازم برای دوام زندگی مشترک نیست و باید قوانین به گونه ای اصلاح شود که حقوق هر دو طرف حفظ شود. علی ایحال اگر بخواهیم مصداقی به برخی آسیب های رایج با انعکاس مجازی اشاره کنیم: به عنوان مثال تاکنون به مفهوم «زنان تیبا سوار» در فضای مجازی دقت کرده اید دقیقا دلالت بر این مفهوم دارد. اینکه باب شده هر کسی طلاق می گیرد، با مهریه ماشین تیبا می خرد متاسفانه به شوخی زشتی تبدیل شده و حتی می تواند برای برخی از زنانی که زندگی سالمی دارند موجب مزاحمت در خیابانی و امثالهم شود. اما واقعیت این است که حتی زن مطلقه تیبا سوار نیز یک انسان است و به مانند سایر انسان ها حق حیات، حق دریافت حمایت از سوی جامعه و حق زندگی سالم را دارد. اینجاست که می توان با کاهش سقف مهریه به حدی معقول (مثلا ۱۴ سکه) که از افزایش بی رویه و غیرمنطقی مهریه جلوگیری کرد و فشار اقتصادی بر مردان را کاهش دهد، بدون اینکه حق قانونی زن در دریافت مهریه از بین برود. این اصلاحات با هدف حفظ حقوق قانونی زنان و در عین حال کاهش فشارهای اقتصادی و اجتماعی بر مردان و جلوگیری از سوء استفاده های احتمالی طراحی می شوند و می توانند به پایداری خانواده ها و کاهش تنش های حقوقی مرتبط با مهریه کمک کنند.

مغایرت برخی اظهارنظرها با سیاست گذاری های کلان نظام

تعیین مهریه نامعقول برخی از آسیب ها شامل افزایش احساس ناامنی و بی اعتمادی در مرد به دلیل فشار مالی و ترس از عواقب قانونی را به دنبال دارد. این تنش ها می توانند نشان دهنده رسم های غلط مهریه و آغاز زندگی شود و فضای عاطفی رابطه را تضعیف کرده و پایه های زندگی مشترک را متزلزل کنند. از این روست جوانان الخصوص قشر مردان تمایلی به ازدواج ندارند چرا که بسیاری از مردان به دلیل ترس از ناتوانی در پرداخت مهریه و پیامدهای قانونی آن، از ازدواج امتناع می کنند یا در انتخاب همسر و تعیین مهریه دقت بیشتری به خرج می دهند. این موضوع به کاهش نرخ ازدواج و افزایش تعداد مجردین در سن ازدواج منجر شده است. باورهای غلط درباره مهریه، مانند اینکه مهریه زندان ندارد یا پرداخت آن آسان است، (کی داده، کی گرفته)، در جامعه رواج دارد اما واقعیت این است که مهریه می تواند مشکلات جدی مالی و حقوقی برای مردان ایجاد کند و این نگرانی ها باعث می شود مردان کمتر ریسک ازدواج را بپذیرند. آمارها نشان می دهد که بیش از ۴۷ هزار مرد سالانه مهریه های خود را پرداخت می کنند و بسیاری دیگر با توقیف اموال و اقساط پرداخت مواجه اند که فشار اقتصادی قابل توجهی به آنها وارد می کند. (mshrgh.ir/1576638) با نگاهی واقع گرا می فهمیم افزایش آمار طلاق و تجربه های منفی اطرافیان درباره مهریه و جدایی، مردان را از ورود به ازدواج می ترساند. آن ها می ترسند پس از سرمایه گذاری عاطفی و مالی، با طلاق و فشارهای مهریه مواجه شوند. در برخی موارد، مهریه به نمادی از ارزش و عزت زن تبدیل می شود و این موضوع باعث می شود مردان احساس کنند باید مهریه های سنگین را بپذیرند که فشار روانی و مالی آنها را افزایش می دهد.

بخش دوم برخی آسیب ها؛ مهریه سنگین و چالش ها (کنسله، مهر به نرخ سال تولدو…)

پسران و مرادن برای تشکیل خانواده علاوه بر این رویکرد و به نظر ما مانع قانونی که یکی از دلائل اصلی ترس از ازدواج است که خود همانند کنکور در سال های قبل عمل می کند، با چالش های دیگری روبرو هستند که گاها شاهدیم افرادی با مدل تماما رنگ (به سبک عرف حاکم بر بازار خودرو) نیز در پاسخ به تشکیل خانواده چالش هایی همانند صابون گلنار یا چالش کنسله و… در فضای مجازی به نوعی از چالش ها گفته می شود که معمولا به صورت ترند و مد روز در شبکه های اجتماعی و فضای مجازی رواج پیدا می کنند و کاربران را به شرکت در آن ها دعوت می کنند. این چالش ها گاهی جنبه سرگرمی و هیجان طلبی دارند و گاهی نیز به شکل اعتراض یا انتقال پیام های اجتماعی و فرهنگی ظاهر می شوند یا اینکه مهریه به نرخ سال تولدم، فلان ماشین و فلان درآمد ماهیانه را الم می کنند. اینجاست که عقل سلیم چنین وضعیتی را نمی پذیرد پس لجام گسیختگی در جامعه حاکم می گردد. می تواند در کنار عوامل دیگر یکی از عوامل موثر در عدم تشکیل خانواده سالم در جامعه امروزی تلقی گردد. پس مسئولیت نمی پذیرند در بازار غیر رسمی بالتبع خلاف دین و شریعت فرهنگ عمل می کنند.

برآیند مختصر اظهار نظرهای خلاف واقع

با چنین تفاسیری اینجاست که می توان گفت مسئول محترم در جایی که جامعه نیاز به فرزند آوری و تسهیل ازدواج آسان دارد ومضاف بر این مراتب با این همه مشکلات و جوانان این مرز و بوم در وضعیت فشار بدی اقتصادی، تورم و بیکاری و چالش هایی دیگری همانند کنسله و… امثالهم جهت استفاده از موهبت اساسی خانواده باید از چنین موانعی بگذرند مانع تراشی برخی افراد بر سر راه تصویب قوانین تسهیل گر اصلاح مهریه می تواند به عنوان یک امر کاملا مصداق کج سلیقگی و در عین حال مانع تراشی در قالب اختلال در روند تسهیل گری اداره جامعه و کنترل و مدیریت جمعیت دانست و اگر هم چنین اظهار نظرهایی از روی جهل و تعصب امثالهم است باید گفت جای تو آنجا نیست. دقیقا مسئولی که آمده است براساس سیاست گذاری ها در یکی از مهمترین ارکان قوه مجریه که برای بانوان مستقیما تصمیم گیری می کند حالا دانسته یا نادانسته (الله اعلم) باید در مواضع اش در خصوص برخی قوانین تسهیل گر در امر ازدواج جوانان صرفنظر کند چونکه با واقعیات منطبق نیست. اینجاست که واژه امید آفرینی مورد نظر رهبری انقلاب غیرمستقیم در جامعه که هدف گذاری شده غیر مستقیم قربانی می شود.

مصاحبه پایگاه خبری شکرستان قابل دسترسی در :https://shekarestaan.ir/?p=9443