جهان آینده از منظر استراتژیک

منبع: مرکز آینده شناسی وزارت دفاع بریتانیا

پیش بینی استراتژیک اغلب با ارزیابی های افزایش ابهام، پیچیدگی و نوسان آغاز می شوند. با توجه به اینکه داستان بشریت شامل شوک ها و شگفتی ها به علاوه تکامل، انقلاب و پیشرفت بوده است، می توان گفت که در این موضوع چیزی جدید وجود ندارد. جغرافیا سیاسی معمولا بین همکاری، رقابت و رویارویی حرکت می کند؛ روندها و اختلالات در حوزه های اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و فناوری که اغلب فرصت های فراوانی را به همراه دارند، می توانند تغییراتی را ایجاد کنند که ناپایداری را افزایش دهد و حتی خطر درگیری را به دنبال داشته باشد.

زمینه ژئواستراتژیک که در آن نسخه های قبلی روندهای استراتژیک جهانی(GST) منتشر شده است، بر این نکته تایید می کند. هنگامی که نسخه اول در سال 2003 منتشر شد، روسیه در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) شرکت داشت و تروریسم جهانی به عنوان تهدید عمده امنیتی درک می شد. گوشی های موبایل نسبت به استانداردهای امروز بسیار ابتدایی بودند و اقتصاد از طریق جهانی شدن در حال گسترش بود.

انتشار ویرایش سوم در سال ۲۰۱۰ در پی یک بحران مالی جهانی بود که موجب بروز نوسانات و تغییرات در قدرت های ژئوپیتیک شد. ویرایش ششم در سال ۲۰۱۸ در زمینه تغییر وزن اقتصادی از غرب به شرق منتشر شد. با وجود افزایش تعداد درگیری ها در ساحل و جنوب غرب آسیا و اینکه روسیه قبلا گرجستان، کریمه و اوکراین شرقی را مورد حمله قرار داده بود، رقابت های ژئوپولیتیک توسط بسیاری به عنوان فعالیتی که در آستانه درگیری های مسلحانه قرار دارد -در نظر گرفته شد- با توجه به اینکه اقتصاد جهانی بیش از حد به هم پیوسته است که دولت ها به ریسک جنگ تن دهند.

پنج سال بعد، جهان شاهد یک سری شوک های عمده ژئو استراتژیک بوده است: یک پاندمی جهانی که میلیون ها نفر را کشت، افزایش اطلاعات نادرست و غلط، اختلال به دلیل پیشرفت های فناوری، جنگ در اوکراین و یک بحران رو به رشد در جنوب غربی آسیا. تنش های ژئوپلیتیکی به طور قابل توجهی در جبهه های اقتصادی، دیپلماتیک و امنیتی افزایش یافته است؛ در حال حاضر درگیری تمام عیار با عواقب جهانی قابل تصور است. نظم بین المللی کنونی همچنین شاهد افزایش نفوذ طیف وسیعی از بازیگران دولتی و غیردولتی و افزایش پخش قدرت است.

جنوب جهانی و کشورهای جزیره ای کوچک خواهان صدای بیشتری هستند، در حالی که قدرت های متوسط، شبکه های شهری، نهادهای شرکتی و نخبگان قدرتمند، همچنین شبکه های افراطی و جنایتکار، نفوذ فزاینده ای را اعمال می کنند. همه اینها در زمینه تحول اقتصادی جهانی و انتقال انرژی، تغییرات در تقاضای منابع، تغییر ساختارهای جمعیتی، پیشرفت های بیشتر در تکنولوژی های مخرب و شواهد رو به رشد در مورد تاثیر تغییرات اقلیمی در حال وقوع است.

در ۳۰ سال آینده، بشریت ممکن است از بسیاری از نقاط قوت و فرصت های خود بهره برداری کرده باشد تا آینده ای عادلانه تر و پایدارتر ایجاد کند. به عنوان مثال، تغییراتی در تامین انرژی ممکن است به دست آمده باشد، فن آوری های نوظهور امروز ممکن است به گونه ای به پختگی رسیده باشند که مزایای چندگانه ای به اقتصادها و جوامع ببخشند، و پیشرفت های فن اوری بیشتر ممکن است به انسان ها اجازه دهد تا اعماق دریاها و فراتر از فضا را کشف و درک کنند.

برعکس، ممکن است جهان به واسطه چالش های متعدد، از جمله درگیری های مخرب، غرق شده باشد. روندهای استراتژیک جهانی: تا سال 2055 (GST 7) تلاش می کند مسیرهایی به این و دیگر جهان ها را پیش بینی کند. با این حال، یک چیز به نظر قطعی می رسد: کسانی که آماده اند نه تنها به تغییر عادت کنند، بلکه آن را در آغوش بگیرند، به احتمال زیاد در این آینده نامشخص موفق خواهند بود.

راننده های جهانی تغییریک مطالعه از تحلیل های منطقه ای و موضوعی که زیر بنای GST 7 است، شش راننده جهانی تغییر و تعدادی از روندهای زیرین را که احتمالا دهه های آینده را شکل می دهد، شناسایی کرده است. این راننده ها به طور مشترک، مجموعه ای پیچیده از دینامیک ها را به نمایش می گذارند که به یکدیگر تاثیر می گذارند، با یکدیگر مقابله می کنند یا یکدیگر را تسریع می کنند، اغلب به شیوه هایی غیرمنتظره.

شش عامل جهانی تغییر عبارتند از: رقابت قدرت جهانی، فشارهای جمعیتی، تغییرات اقلیمی و فشار بر محیط زیست، پیشرفت های تکنولوژیکی و اتصال، تحول اقتصادی و انتقال انرژی، و نابرابری و فشار بر حکومت داری.

１. رقابت قدرت های جهانی. رقابت ادامه خواهد داشت و تعادل قدرت تقریبا با اطمینان تغییر خواهد کرد. بازیگران رقیب شامل قدرت های بزرگ و همچنین مجموعه ای از بازیگران کوچک دولتی و غیردولتی خواهند بود که به شیوه های مختلف با یکدیگر تعامل خواهند داشت تا منافع و نفوذ خود را پیش ببرند.

２. فشارهای جمعیتی. جمعیت جهانی به رشد و پیر شدن ادامه خواهد داد، هرچند که نرخ افزایش آن به طور نامتوازن در سرتاسر جهان توزیع خواهد شد. آفریقا، جنوب آسیا و برخی از مناطق جنوب شرق آسیا و اقیانوسیه شاهد رشد سریع جمعیت خود خواهند بود، در حالی که شرق آسیا و اروپا نرخ های کمتری از رشد و در برخی موارد کاهش جمعیت را تجربه خواهند کرد. افزایش مهاجرت، از جمله به مناطق شهری، و رشد جمعیت طبقه متوسط جهانی بر ساختارهای جمعیتی جهانی و منطقه ای تاثیرگذار خواهند بود.

３. تغییرات اقلیمی و فشار بر محیط زیست. تاثیرات تغییرات اقلیمی به تدریج بیشتر و شدیدتر خواهد شد. افزایش تقاضا برای منابع فشارهای اضافی بر دنیای طبیعی به ویژه در فضاهای مشترک خواهد گذاشت. تلاش ها برای کاهش و سازگاری با تغییرات اقلیمی به طور فزاینده ای جوامع، اقتصادها و دولت ها در سرتاسر جهان را مشغول خواهد کرد.

４. پیشرفت های فناوری و اتصال. رشد نمایی حسگرها، داده ها، ذخیره سازی، قدرت پردازش، اتصال، تجزیه و تحلیل پیشرفته داده ها، اتوماسیون و هوش مصنوعی بر تقریبا هر زمینه تلاش های انسانی و شیوه زندگی تاثیر خواهد گذاشت. تمایل به تامین مزیت فناوری نقشی اساسی در رقابت قدرت جهانی در دهه های آینده ایفا خواهد کرد و روابط بین الملل و تجارت را تحت تاثیر قرار خواهد داد.

５. تحول اقتصادی و انتقال انرژی. پیشرفت های فناوری تاثیر زیادی بر فعالیت های اقتصادی آینده و سیستم های انرژی خواهد داشت. در حالی که سرعت و مقیاس این انتقال به برخی مزیت های استراتژیک قابل توجهی خواهد داد، برای دیگران فشار بر ظرفیت انطباق را به همراه خواهد داشت. عدم موفقیت در انطباق می تواند به اختلالات اجتماعی، نارضایتی و تنش ها منجر شود. منابع مورد نیاز برای تسهیل انتقال دیجیتال و انرژی – به ویژه فلزات و مواد معدنی حیاتی – به طور فزاینده ای اهمیت ژئوپلیتیکی پیدا خواهند کرد.

６. نابرابری و فشار بر حکومت داری. نابرابری جهانی همچنان افزایش خواهد یافت. این موضوع به واسطه ی تحول فناوری و تمرکز روزافزون ثروت و همچنین کندی در رشد اقتصادی خواهد بود. علاوه بر این، افزایش عدم تحمل و تبعیض، و فساد، ناامنی و درگیری های مستمر در برخی از نقاط جهان، به این مسئله دامن خواهد زد. افزایش آگاهی درباره ی نابرابری ها، به همراه افزایش مهاجرت و تغییرات جمعیتی، فشار بیشتری به ساختارها و ظرفیت های حکومتی و بین المللی وارد خواهد کرد.

با توجه به اینکه جهان همچنان با تاثیرات شوک های استراتژیک عمده مواجه است، به علاوه تعدادی از درگیری های منطقه ای در حال حاضر و عوامل استرس زای دیگر، نوسانات و ریسک های جهانی افزایش یافته است. این موضوع باعث ظهور یک سری گرایش های موازی اما به شدت متضاد شده است: پنج تناقض اصلی. جهان شاهد افزایش ارتباط پذیری است که بخشی از آن ناشی از سطوح جدید اتصال دیجیتال و افزایش تجارت دیجیتال است، اما همچنین به دلیل اختلالات و تغییرات در زنجیره های ارزش جهانی و افزایش حمایت گرایی اقتصادی،تکه تکه شدن نیز مشاهده می شود.

همکاری و تقابل در کنار هم نشسته اند، با گسترش ناتو و یک ابتکار جدید سازمان ملل در زمینه حفاظت از دریاهای آزاد، در کنار افزایش رقابت بین کشورها، بروز درگیری های جدید و عمیق تر شدن شکاف بین جهان توسعه یافته و جنوب جهانی. نوآوری به انقلاب در جامعه ها و اقتصادها ادامه می دهد، در حالی که جهان در زمینه های کاهش فقر و توانایی برای مقابله با مهاجرت نامنظم و جریان های پناهندگی با رکود مواجه است. سال های اخیر شاهد کاهش دموکراسی و افزایش استبداد در برخی کشورها بوده است، درست در زمانی که افزایش توانمندی انسانی پتانسیل بسیج عمومی و تقاضا برای شفافیت را تقویت می کند.

در نهایت، در حالی که فناوری های جدید ممکن است به افزایش ظرفیت دولتی و تقویت نقش دولت ها منجر شود، جمعیت های سالخورده، مالیات های تحت فشار دولتی و شیوع فزاینده جرایم جدی و سازمان یافته می تواند منجر به افزایش شکنندگی و عدم ثبات دولت ها در برخی از نقاط جهان شود. میزان تاثیری که این عوامل و تضادها بر آینده خواهند گذاشت، احتمالا در عمل و با گذشت زمان متفاوت خواهد بود. هر یک همچنین با دیگر تحولات به طرق مختلف و غالبا پیچیده تعامل خواهد داشت. بنابراین، یک پیش بینی ساده از یک یا حتی چند روند، تصویر کاملی از آینده نخواهد داد. هرچقدر هم که سیگنال ها برای یک روند خاص قوی باشند، همیشه یک درجه عدم قطعیت درباره سمتی که ممکن است به آن برود، وجود دارد.

نظم جهانی آینده

گستره وسیعی از بازیگران تاثیرگذار، از جمله دولت ها، سازمان های بین المللی و بازیگران غیردولتی، به شکل دهی به تحولات جهانی و منطقه ای تا سال ۲۰۵۵ ادامه خواهند داد. ایالات متحده (آمریکا) احتمالا یکی از قوی ترین کشورهای جهان باقی خواهد ماند و هنوز بسیاری به عنوان رهبر یک شبکه بزرگ از اتحادها و شراکت ها بر آن تکیه خواهند کرد، اگرچه تاثیر نسبی آن در سطح جهانی ممکن است به کاهش ادامه دهد.