تاب آوری در مددکاری اجتماعی

 تاب آوری در مددکاری اجتماعی

رویکردی کلیدی برای توانمندسازی افراد و جوامع 

تاب آوری در مددکاری اجتماعی به عنوان یکی از مفاهیم محوری در تقویت ظرفیت افراد، خانواده ها و جوامع برای مقابله با بحرانها و چالشهای زندگی شناخته میشود. این مفهوم، که بر پایه اصول توانمندسازی و بهبود سازگاری استوار است، به مددکاران اجتماعی کمک میکند تا مراجعان خود را به سمت بازیابی تعادل روانی، اجتماعی و اقتصادی هدایت کنند. در دنیای امروز که با مسائلی مانند فقر، نابرابری، بلایای طبیعی و بحرانهای سلامت روان مواجه است، تاب آوری نه تنها یک مهارت فردی، بلکه یک ضرورت جمعی محسوب میشود.

این مقاله به بررسی نقش تاب آوری در مددکاری اجتماعی، راهکارهای تقویت آن و تاثیر آن بر بهبود کیفیت زندگی میپردازد. 

۱. تعریف و اهمیت تاب آوری در مددکاری اجتماعی 

تاب آوری در مددکاری اجتماعی به معنای توانایی افراد یا جوامع در مواجهه با فشارهای بیرونی، سازگاری با تغییرات و بازگشت به وضعیت پایدار پس از بحران است. این مفهوم فراتر از «مقاومت» صرف است و شامل فرآیند یادگیری، رشد و تبدیل تهدیدها به فرصت میشود. مددکاران اجتماعی با استفاده از رویکرد تاب آوری، به مراجعان کمک میکنند تا منابع درونی (مانند عزت نفس و مهارتهای حل مسئله) و بیرونی (مانند شبکه های حمایتی و دسترسی به خدمات) خود را شناسایی و تقویت کنند. در شرایطی مانند مهاجرت اجباری، خشونت خانگی یا فقر شدید، تاب آوری به عنوان سپری محافظتی عمل میکند که از فروپاشی روانی و اجتماعی جلوگیری مینماید. 

۲. پایه های نظری تاب آوری در مددکاری 

مبانی نظری تاب آوری در مددکاری اجتماعی ریشه در روانشناسی مثبت نگر، نظریه سیستمهای اکولوژیک و رویکرد مبتنی بر نقاط قوت دارد. بر اساس نظریه اکولوژیک «برونفنبرنر»، تاب آوری تنها در تعامل بین فرد و محیط (خانواده، جامعه، سیاستها) شکل میگیرد. از سوی دیگر، رویکرد مبتنی بر نقاط قوت (Strength-Based Approach) بر این اصل استوار است که هر فرد، حتی در سختترین شرایط، دارای توانمندی هایی است که میتواند برای بهبود وضعیت خود از آنها استفاده کند. مددکاران اجتماعی با ترکیب این نظریه ها، مداخلاتی طراحی میکنند که همزمان بر بهبود خودکارآمدی فرد و اصلاح ساختارهای ناعادلانه اجتماعی تمرکز دارد. 

۳. نقش مددکاران اجتماعی در تقویت تاب آوری 

مددکاران اجتماعی به عنوان تسهیلگران تاب آوری، نقش چندوجهی در شناسایی موانع و تقویت منابع حمایتی ایفا میکنند. نخستین گام، ارزیابی جامع از نیازها و ظرفیتهای مراجع است. به عنوان مثال، در مواجهه با یک کودک بازمانده از تحصیل، مددکار نه تنها به بازگرداندن او به مدرسه توجه میکند، بلکه با آموزش مهارتهای ارتباطی به خانواده و ارتباط با نهادهای آموزشی، شبکه حمایتی پایدار ایجاد مینماید. علاوه بر این، مددکاران با برگزاری کارگاههای آموزشی درباره مدیریت استرس، برنامه ریزی مالی یا حقوق شهروندی، به افراد کمک میکنند تا در برابر بحرانهای آینده مقاومتر شوند. این فرآیند، تاب آوری در مددکاری را از یک مفهوم انتزاعی به عملی کاربردی تبدیل میکند. 

۴. راهکارهای عملی برای توسعه تاب آوری 

تقویت تاب آوری در مددکاری اجتماعی نیازمند ترکیبی از مداخلات فردی، خانوادگی و اجتماعی است. ایجاد گروههای همیاری محلی (Self-Help Groups) یکی از موثرترین روشهاست که به افراد اجازه میدهد تجربیات خود را به اشتراک گذاشته و راه حلهای جمعی بیابند. راهکار دیگر، توسعه برنامه های آموزشی مبتنی بر جامعه است؛ مانند آموزش مهارتهای فرزندپروری به والدین در مناطق محروم یا آموزشهای شغلی به زنان سرپرست خانوار. همچنین، همکاری بین سازمانی (بین نهادهای دولتی، NGOها و بخش خصوصی) باعث دسترسی بهتر مراجعان به منابعی مانند مسکن، سلامت روان و حمایت حقوقی میشود. این راهکارها نه تنها تاب آوری فردی، بلکه انسجام اجتماعی را نیز تقویت میکنند. 

۵. چالشهای پیش روی تاب آوری در مددکاری

با وجود اهمیت تاب آوری در مددکاری، موانع ساختاری زیادی بر سر راه تحقق آن وجود دارد. فقر سیستمیک، نابرابری جنسیتی، نبود بودجه کافی برای خدمات اجتماعی و انگ مرتبط با دریافت کمکهای روانی، از جمله این چالشها هستند. به عنوان مثال، در مناطق روستایی که دسترسی به مددکاران اجتماعی محدود است، تقویت تاب آوری با مشکل مواجه میشود. علاوه بر این، برخی سیاستهای کلان اقتصادی و اجتماعی (مانند تحریمها یا کاهش بودجه رفاه) به طور غیرمستقیم تاب آوری جوامع را تضعیف میکنند. برای غلبه بر این چالشها، نیاز به ادغام رویکرد تاب آوری در سیاستگذاریهای ملی و بینالمللی احساس میشود. 

-

۶. آینده تاب آوری در مددکاری اجتماعی: فرصتها و راه پیش رو 

تاب آوری در مددکاری اجتماعی در عصر حاضر، با ظهور فناوریهای دیجیتال و شبکه های اجتماعی، شکل جدیدی به خود گرفته است. استفاده از پلتفرمهای آنلاین برای آموزش مهارتهای زندگی، ارائه مشاوره از راه دور و ایجاد کمپین های آگاهی بخش نمونه هایی از این تحول هستند. با این حال، تاکید بر ارتباطات چهره به چهره و حمایتهای محلی همچنان حیاتی است. برای آینده، آموزش مددکاران اجتماعی در حوزه تاب آوری و تلفیق آن با مفاهیمی مانند عدالت اجتماعی و پایداری محیطزیست ضروری است. تنها در این صورت است که تاب آوری نه به عنوان یک واکنش موقت، بلکه به عنوان بنیانی برای ساخت جامعه ای انعطاف پذیر و عادلانه تثبیت خواهد شد. 

 تقویت تاب آوری در مددکاری اجتماعی، میتوان امیدوار بود که افراد و جوامع نه تنها از بحرانها جان سالم به در ببرند، بلکه از این تجربیات برای ایجاد آیندهای پایدارتر بهره ببرند. این رویکرد، هسته اصلی ماموریت مددکاری اجتماعی در قرن بیست و یکم است.