بررسی برخی ابعاد بودجه سال ۱۴۰۴

به نام خدا

موضوع: بررسی برخی ابعاد بودجه سال 1404

مقدمه

تقریبا در پشت صحنه تمام مباحث و نظریات اقتصادی اعم از مباحث اقتصاد کلان، اقتصاد خرد و... سایه برنامه و فرآیند برنامه ریزی دیده می شود. انتظار می رود از طرفی با تدوین برنامه و بازنگری آن و از طرف دیگر با اجرای مناسب و نظارت موثر، دستیابی به تخصیص بهینه منابع و نهایتا رسیدن به بهره وری و کارایی بالاتر حاصل شود.

سند چشم انداز بیست ساله ایران، سندی جهت تبیین و تشریح افقی برای توسعه ایران در زمینه های مختلفی نظیر زمینه های فرهنگی، علمی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی می باشد که توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام در سال ۱۳۸۴ تدوین شده است.
این سند چشم انداز در قالب برنامه های توسعه ای 5 ساله انجام می گیرد و نهایتا هر سال در قالب بودجه سالیانه کشور ظاهر می شود.

در این متن هدف تحلیل و بررسی سند چشم انداز و برنامه های توسعه فعلی و یا قبلی نمی باشد و تنها تلاش شده است مفاهیم ابتدایی درباره بودجه سالانه کشور و برخی از اعداد و ارقام و نهایتا بررسی برخی از پیش بینی ها ارائه گردد.

مفاهیم

بودجه یک برنامه مالی جامع است که درآمدها و هزینه های یک سازمان، دولت، شرکت یا حتی یک فرد را برای دوره ای مشخص (معمولا یک سال مالی) پیش بینی و تنظیم می کند. این سند مالی به عنوان نقشه ای راهبردی، مدیریت منابع را ممکن ساخته و دستیابی به اهداف کلیدی را تسهیل می نماید.

از کارکردهای اصلی بودجه و بودجه ریزی میتوان به کمک به تخصیص بهینه منابع بر اساس اولویت ها، مقایسه عملکرد واقعی با پیش بینی ها و انحرافات، ارائه داده های مالی برای انتخاب بهتر گزینه ها و سنجش موفقیت یا عدم موفقیت در تحقق اهداف تعیین شده اشاره کرد.

اگر ما درآمدهای نفتی کشور و سایر درآمدهای دولت را کنار بگذاریم، به صورت ساده سازی شده می توان تنها منبع درآمدی دولت را درآمدهای مالیاتی دانست. به طور کلی بودجه به سه وضعیت ظاهر می شود: در حالت اول درآمدها بر هزینه ها فزونی دارد که اصطلاحا به این حالت وجود مازاد بودجه گفته می شود. در مقابل حالت ذکر شده زمانی است که هزینه ها از درآمدها بیشتر باشد که به این حالت کسری بودجه اتلاق می گردد و نهایتا هنگامی که درآمدها و هزینه ها دقیقا باهم برابر باشد به این حالت توازن بودجه یا اصطلاحا بودجه متوازن گفته می شود.

اگر ما مخارج دولتی را با حرف Gو درآمدهای دولتی را با حرف T نشان دهیم:

📷 در این حالت مخارج دولتی از درآمدها بیشتر است و دولت با کسری بودجه مواجه است،
📷حالت مازاد بودجه می باشد.
نهایتا G = Tحالت بودجه متوازن می باشد.

اقتصاد ایران از دهه ۱۳۵۰ همواره با چالش های ساختاری مانند تورم مزمن، نوسانات بودجه عمومی و کسری بودجه پایدار مواجه بوده است. برای تحلیل دقیق تر روند کسری بودجه در چهار دهه اخیر، باید مجموعه ای از متغیرها شامل نسبت کسری بودجه به کل بودجه، سهم درآمدهای مالیاتی، نوسانات قیمت نفت و نرخ تورم را به صورت همزمان بررسی کرد.

قانون بودجه سال 1404

بودجه کل امسال کشور با رشد حدودا ۷۵درصدی نسبت به سال گذشته به عدد ۱۱۲۸۰ همت رسیده است. از این عدد سهم بودجه عمومی دولت حدود ۵۳۸۴ همت (۹۰% رشد) و سهم شرکت های دولتی ۶۳۷۷ همت (۷۰% رشد) می باشد.
منابع – مصارف عمومی دولت با ۹۳ % رشد به ۴۹۵۶ همت رسیده است.

(جدول 1)

منابع

مصارف

ترازها

درآمدها: ۲۴۴۶ (۵۳%)

هزینه ها: ۳۳۵۶ – (۷۹%)

تراز عملیاتی: (۹۰۹)

واگذاری دارایی سرمایه:۹۳۰ (%۴۴)

تملک دارایی سرمایه ای: ۶۰۱ (%۵۰)

تراز سرمایه ای: ۳۲۹

واگذاری دارایی مالی: ۱۵۸۰(%۳۹۵)

تملک دارایی مالی: ۱۰۰۰- (%۲۵۳)

تراز مالی: ۵۸۰

*ارقام به هزار میلیارد تومان می باشد.
*اعداد داخل پرانتز، رشد اعتبارات نسبت به قانون 1403 را نشان می دهد.

اگر از سمت ترکیب منابع عمومی به بودجه نگاه کنیم مشاهده می شود که درآمدهای مالیاتی (43%)، انتشار اوراق (%16)، نفت و گاز و فرآورده (11%)، استقراض از صندوق توسعه ملی (11%)، فروش سهام و اموال (11%) و سایر درآمدها (%8) اجزای تشکیل دهنده منابع عمومی بودجه می باشند.
ترکیب مصارف بودجه 1404 به شرح زیر می باشد:
حقوق و دستمزد (۲۳%)، بازنشستگی (۲۱%)، بازپرداخت اصل و سود اوراق (۱۳%)، امور عمرانی (۱۲%)، سایر تملک مالی (%۸)، کمک به هدفمندی و امور حمایتی (۶%)، سایر مصارف(۱۷%).

(جدول ۲)
سهم هریک از امور در بودجه ۱۴۰۴

عنوان

اعتبارات 1403

اعتبارات 1404

سهم امور از کل اعتبارات (درصد)

رشد اعتبارات در امور 1404 به 1403 (درصد)

خدمات امور عمومی

۵۰

۱۲۳

۴

۱۴۶

دفاع

۲۱۵

۲۷۰

۸

۲۵

نظم و امنیت عمومی

۱۱۴

۱۷۱

۵

۵۰

امور اقتصادی

۱۳۱

۲۶۰

۸

۹۹

حفاظت محیط زیست

۱۵

۲۳

۱

۵۳

مسکن و خدمات شهری

۵۳

۶۷

۲

۲۶

بهداشت و درمان

۲۰۱

۴۷۱

۱۵

۱۳۴

تفریح، فرهنگ، مذهب

۶۰

۹۳

۳

۵۵

آموزش

۴۳۹

۶۷۵

۲۲

۵۴

حمایت اجتماعی

۶۴۸

۹۴۹

۳۱

۴۶

جمع کل اعتبارات

۱۸۵۸

۳۱۰۲

-

۶۷

*ارقام به هزار میلیارد تومان می باشد.

توزیع اعتبارات میان قوای مختلف در لایحه بودجه سال ۱۴۰۴

قوه مجریه

9/77 %

قوه قضائیه

۴ %

قوه مقننه

۳/۰ %

سایر دستگاه ها

8/17 %

کسری بودجه

با توجه به جدول شماره ۱ تراز عملیاتی بودجه امسال با کسری ۹۰۹ همتی مواجه می باشد. این کسری بودجه باید از طریق سیاست هایی جبران گردد که اجرای هر کدام از این سیاست ها ذینفعانی خواهد داشت.
اگر قرار باشد کسری بودجه از طریق تورم و خلق نقدینگی جبران شود قطعا حقوق بگیران، کارمندان و کارگران را تحت تاثیر خود قرار می دهد.
از طرفی ابزارهای دیگری هم چون نرخ بهره و نرخ ارز هم هرکدام ذینفع هایی دارند. تغییرات نرخ بهره بر وام گیرندگان و دولت و تغییرات نرخ ارز بر تجارت و حال و روز واردکنندگان و صادرکنندگان تاثیرگذار خواهد بود.
با توجه به سخنان متعدد اعضای دولت چهاردهم به نظر می رسد توزیع بار جبران این کسری بودجه کمتر بر دوش اقشار کم درآمد قرار گیرد.

حقوق و دستمزد

در بودجه ۱۴۰۴ حداقل دستمزد روزانه ۳.۴۶۳.۶۵۶ریال تعیین شده است و حداقل دستمزد ماهیانه از ۷۱.۰۰۰.۰۰۰ریال در سال ۱۴۰۳ به ۱۰۳.۳۹۹.۰۰۰ریال (۴۰%رشد) افزایش یافته است هم چنین معافیت از پرداخت مالیات حقوق و دستمزد از ۱۲۰.۰۰۰.۰۰۰ ریال در سال ۱۴۰۳ به ۲۴۰.۰۰۰.۰۰۰ریال افزایش یافته است.

نتیجه گیری

به نظر می رسد بودجه سال ۱۴۰۴ نسبت به بودجه های سال گذشته از شفافیت و انسجام بیشتری برخوردار می باشد. از طرفی با ارتقای حداقل دستمزد و هم چنین افزایش اعتبار در حوزه های خدمات عمومی، بهداشت و درمان می توان انتظار بهبود سطح رفاه جامعه را داشت.
از طرفی در برخی از حوزه های دیگر افزایش اعتبارات نسبت به مقدار افزایش کل بودجه در مقایسه با سال گذشته کمتر بوده است که این موضوع نگرانی هایی را ایجاد می کند.
فرآیند تدوین و تهیه بودجه برای هر سازمان بزرگ و کوچکی یک امر بسیار مهم، کلیدی و حتی حیاتی می باشد، اما این تنها آغاز یک مسیر پرپیچ و خم است که باید تلاش شود با نظارت موثر و سیاست های تنبیهی و تشویقی هدفمند برنامه از ریل خود خارج نشده و به مسیر خود ادامه دهد.

منابع

بررسی لایحه بودجه سال 1404 (مجلس شورای اسلامی-مرکز پژوهش ها)