حکم شبیه سازی انسان و رابطه نسبی او با منبع DNA مولد خود ازنظر قرآن کریم

حکم انسان متولد شده از طریق شبیه سازی در قرآن و رابطه نسبی او با منبع مولد

انسان متولد شده از طریق شبیه سازی ممکن است از DNA یک زن و یا یک مرد به وجود بیاید و نیازی به لقاح نبوده و هر زن بدون شوهر و یا هر مرد بدون همسری می تواند از این روش برای تولد انسانی مانند خود اعم از مونث یا مذکر بهره مند شود و در عین حال بخواهد که فرد مورد نظرش، همه یا بخشی از صفات او را داشته باشد.

رابطه نسبی این فرد متولد شده از طریق شبیه سازی با منبع مولد خودش (منشاء انسانی DNA)​​، رابطه فرزندی است؛ بسته به اینکه جنسیت فرد مولد، زن یا مرد باشد، رابطه ایشان مادری یا پدری است و بر اساس جنسیت فرد مولود یا همان انسان شبیه سازی شده، رابطه ایشان دختری یا پسری محسوب می شود.

بر اساس آیات قرآن کریم در خصوص رابطه نسبی حضرت مریم (س) و طفل متولد شده از او به نام عیسی (ع)، که بدون داشتن شوهر و در عین حال باکره بودن، به دنیا آورده بود، رابطه نسبی ایشان مادر و فرزندی اعلام شد. 

قرآن کریم در سوره مریم، فرزند متولد شده را *عیسی بن مریم* نامیده در حالی که معمولا فرزندان به نام پدرشان شناخته می شوند مانند موسی بن عمران.

دلیل مباح بودن عمل شبیه سازی انسان را می توان بر اساس برخی آیات قرآن مورد بررسی قرار داد. به عبارتی اگر شبیه سازی را در چارچوب قدرت الهی ببینیم، می توان گفت که این فناوری نیز در راستای اراده و قوانین الهی است، زیرا هیچ خلقتی بیرون از قدرت خداوند انجام نمی شود.

خداوند آفرینش را از طرق مختلف ممکن ساخته است: سوره یس، آیه 82:
*انما امره اذا اراد شیئا ان یقول له کن فیکون*

تنوع در شیوه های خلقت در قرآن:
در قرآن روش های مختلفی برای خلقت انسان ذکر شده است:
1. خلقت آدم از خاک، بدون اینکه پدر و مادر داشته باشد - *سوره حج، آیه 5*
2. خلقت از نفس واحد مانند حوا از آدم - *سوره نساء، آیه 1*
3. خلقت از نطفه (مقاربت جنسی) - *سوره انسان، آیه 2*
4. خلقت بدون پدر (حضرت عیسی) - *سوره آل عمران، آیه 59*
از این تنوع می توان نتیجه گرفت که راه های مختلفی برای خلقت وجود دارد و خلقت محدود به یک روش خاص نیست. اگر شبیه سازی نیز روشی برای خلق انسان باشد، می توان آن را در چارچوب قدرت الهی دید.

 شبیه سازی به عنوان مظهر قوانین خلقت الهی:
سوره انبیاء، آیه 30:
*وجعلنا من الماء کل شیء حی * و هر چیزی را از آب زنده نمودیم.
این آیه نشان می دهد که حیات دارای اصول و قوانینی است که خداوند در جهان قرار داده است. شبیه سازی نیز نوعی استفاده از این قوانین برای ایجاد حیاتاست، نه یک خلق مستقل از خداوند.و از همه مهم تر آیه مربوط یه جان بخشیدن به هر چه که خداوند اراده نماید:
سوره سجده، آیه 9: * ثم سواه ونفخ فیه من روحه*
پس اگر انسان شبیه سازی شده دارای روح است و به عنوان انسان دارای نفس، عقل، شعور و عاطفه است، خداوند او را موزون ساخته و از روح خویش در او دمیده است.
اگر انسانی از طریق شبیه سازی به وجود بیاید و زندگی کند، این نشان دهنده آن است که خداوند اراده کرده که این فرد دارای حیات و روح باشد. در غیر این صورت، اصولا چنین انسانی امکان زندگی پیدا نمی کند.

در نتیجه گیری با این دیدگاه، شبیه سازی نه به معنای مقابله با خلقت خداوند است و نه خارج از اراده الهی. بلکه بشر با بهره گیری از استعدادهایی که خدا به او داده، از قوانین خلقت برای ایجاد یک نسخه جدید از حیات استفاده می کند.

همچنین بنا بر اصل اباحه در احکام شرعی هر چیزی ذاتا مباح است مگر اینکه دلیل قطعی بر حرمت آن وجود داشته باشد. این اصل در فقه اسلامی پذیرفته شده و می توان آن را به بحث شبیه سازی هم تعمیم داد:
۱. استعداد خلقت به اراده خداوند وابسته است
نکته مهمی که هیچ چیزی بدون اراده الهی به وجود نمی آید. این تفکر با آیات متعددی همخوانی دارد، از جمله: سوره فاطر، آیه 43:
*ولن تجد لسنه الله تبدیلا*
هرگز برای سنت خدا تغییری نخواهیم یافت. اگر انسان توانسته به فناوری شبیه سازی دست یابد، این نشان دهنده آن است که خداوند این امکان را در نظام خلقت قرار داده و آن را ممنوع نکرده است.
۲. قاعده اباحه و اصل عدم تحریم در قرآن، تنها برخی چیزها صراحتا ممنوع یا حرام اعلام شده اند، مانند: خوردن گوشت مردار، خون و گوشت خوک *سوره بقره: 173*، ربا خواری *سوره آل عمران: 130*، ظلم و فساد *سوره بقره: 205* و زنا ... اما در مورد شبیه سازی هیچ آیه ای که صریحا آن را حرام بداند وجود ندارد. بنابراین، طبق اصل اباحه، این عمل ذاتا جائز است. مگر اینکه دلیل قطعی بر حرمت آن بیابیم.
۳. آفرینش در چارچوب قدرت خداوند است، نه خارج از آن: حتی اگر انسان با فناوری شبیه سازی موجودی را ایجاد کند، باز هم این یک خلق مستقل نیست، بلکه استفاده از قوانینی است که خداوند در طبیعت قرار داده. مانند آنچه در سوره تغابن، آیه 3 آمده : *خلق السماوات والارض بالحق وصورکم فاحسن صورکم* (آسمان ها و زمین را به حق آفرید و شما را صورتگری کرد، پس چه نیکو صورتگری است).

این نشان می دهد که هر گونه خلقت، حتی اگر از طریق فناوری باشد، در نهایت بر پایه قوانین الهی است.

«نتیجه گیری»
این دیدگاه منطقی و منطبق با اصول قرآنی است زیرا: 

1. اگر خداوند امکان شبیه سازی را در نظام خلقت قرار داده، پس این کار خارج از اراده او نیست.
2. چیزی که در قرآن صراحتا حرام نشده، مباح است و شبیه سازی مصداق اعمال حرام مانند زنا و امثال آن نبست.
3. شبیه سازی مقابله یا تعارضی با خلقت خداوندی ندارد، بلکه استفاده از قوانین اوست.

کمال رئوف

عضو هیات علمی وابسته دانشگاه ازاد اسلامی واحد یادگار امام خمینی (ره)