رویکردهای حقوقی در خصوص شکایت از اقدام شرکت فناورانه گوگل در تغییر نام خلیج فارس (کارشناس برنامه زنده پویش رادیو گفتگو مورخ ۲۵ اردیبهشت ماه ۱۴۰۴)

• کارشناس برنامه: سیدمحمدرضا موسوی فرد

مقدمه:

بنا بر مدارک متقن، خلیج فارس از هزاران سال پیش نه توسط ایرانیان، بلکه توسط ملت هایی که با ایرانیان مراوده داشته اند، از جمله یونانیان و رومیان با عنوان دریای پارسی نامیده شده است. عرب ها نیز قرن ها آن را خلیج فارس یا بحر فارس نامیده اند. خلیج فارس با همین نام طی هزاران سال گذشته شناخته شده و تمامی کشورها و اقوام مختلف از جمله اعراب از این نام استفاده کرده اند. تمام متون قدیمی جغرافی جهان از نقشه های هکاتایوس و بطلمیوس تا آثار جغرافیدانان و جهانگردان مسیحی و مسلمانان، شعبه ای بزرگ از اقیانوس هند را که از جنوب ایران به موازات بحر احمر تا قلب دنیای قدیم پیش رفته است، خلیج فارس یا دریای فارس نامیده اند. از سده های هفتم و هشتم پیش از میلاد تمام عالمان از جمله آناکسی ماندر، هکاتوس، هرودوت، اراتوستن، هیپارک، پومپونی مله، کراتس مالوس، استرابون، بطلمیوس، مایکروپیوس، ایزیدورسویلی، محمدبن موسی الخوارزمی، ابوزید بلخی، ابن سرابیون، ابن رسته، ابن فقیه، قدامه، ابن فضلان، ابن خردادبه، مسعودی، اصطخری، ابن حوقل، مقدسی، ناصرخسرو، ادریسی، جیحانی، فرازی، بیرونی، ابن جبیر، یاقوت، قزوینی، مستوفی، ابن بطوطه، حافظ ابرو، شرف الدین علی یزدی، ابوالغازی و... دریای جنوبی ایران را تحت اسامی و عناوینی نظیر خلیج فارس، خلیج پارس، دریای فارس، بحرالفارس، بحر فارس، سینوس پرسیکوس، ماره پرسیکوس، گلف پرسیک، پرژن گلف، پرزشیر گلف، پرسیس یا پرسیکوس، نامیده اند.

الف ): بررسی ادعای جعلی در منابع عربی در حوزه حقوق بین الملل

با توجه به منابعی که در دسترس است از سال 1800 تا 1960 در دستکم ده قرارداد میان کشورهایی مانند کویت، عربستان، عثمانی، امارات عربی، به زبان انگلیسی و عربی، نام "خلیج فارس" به کار رفته است. برخی از این قراردادها را می توان به شرح مختصر ذیل برشمرد:

§ قرارداد منع برده داری 1947.

§ قرارداد دائمی صلح 1853

§ پیمان خرید و فروش برده 1856

§ قرارداد استقلال کویت (این سند در 19 ژوئن 1961 در دبیرخانه سازمان ملل به ثبت رسید)

§ پیمان تعیین خطوط مرزی عراق و کویت در سال 1996

مضاف بر این مراتب در قرارداد الجزایر 1975 که به پیمان صلح میان ایران و عراق است نیز خلیج فارس بکار رفته است. هیچ اصل و قاعده حقوقی اجازه نمی دهد که دولت واحدی و یا چند دولت به دلخواه خود و بنابر اهداف سیاسی به تغیر نام یک پهنه آبی بین المللی اقدام کنند بلکه بر عکس قطعنامه شماره 9 کنفرانس یکسان سازی اسامی جغرافیایی سازمان ملل 1381 برلین، صراحتا نام های تاریخی را میراث فرهنگی و تاریخی ملل دانسته و به طور ضمنی تغیر اینگونه نام ها را محکوم می کند.

به عنوان مثال همانطوریکه بدان نیز اشاره داشتیم در یادداشت هایی که منجر به استقلال کویت گردید و می توان آنرا قرارداد استقلال کویت نامید همه جا از عبارت خلیج الفارسی استفاده شده در عنوان یادداشت امیر کویت به نماینده ملکه انگلیس در خلیج فارس چنین آمده است: حضرت صاحب الفخامه المقیم السیاسی لصاحبه اجلاله فی الخلیج الفارسی المحترم، بعد السلام و تحیه .... این سند که در تاریخ 19 ژوئن 1961 توسط عبد االله السالم الصباح امضا شده است طبق اصل 102 منشور سازمان ملل در دبیر خانه این سازمان به ثبت رسیده است و یک سند قابل استناد در دعاوی بین المللی است. این خود دلائل دیگری بر بر رسمیت شناختن مراتب از سوی کشورهای حوزه خلیج همیشه فارس است.(https://www.ranjbarantile.com/Essay.aspx?rs=1007) یا در مثال بارز دیگری تصویر گذرنامه «شیخ زاید بن سلطان آل نهیان» بنیانگذار امارات متحده عربی در سال ۱۹۵۱ میلادی را مشاهده می کنید که دو بار نام خلیج فارس در آن ذکر شده است./شیخ زاید بن سلطان آل نهیان (۶ مه ۱۹۱۸ – ۲ نوامبر ۲۰۰۴) نام کامل الشیخ زاید بن سلطان بن زاید بن خلیفه بن شخبوط بن ذیاب بن عیسی بن نهیان آل نهیان، حاکم ابوظبی و بنیان گذار امارات متحده عربی و ۳۳ سال (از ۱۹۷۱ تا ۲۰۰۴)، حاکم امارات متحده عربی بود. ((asriran.com/004RKJ مثلا اخیرا فروردین 28, 1403 هجری شمسی در رابطه با عملیات تنبیهی ایران علیه اسرائیل در وب گاه رسمی خاندان آل سعود منتشر شده، عربستان سعودی اعلام کرده است که در کنار امارات به آمریکا برای مقابله عملیات موشکی-پهپادی ایران کمک کرده است طبق این بیانیه رهگیری موشک و پهپادهای ایرانی با کمک رادارهای «کشورهای خلیج فارس» از طریق مرکز عملیات قطر صورت گرفته است. (https://vista.ir/n/bartarinha-96f21)

ب) بررسی اقدام جعلی شرکت گوگل از منظر حقوق بین الملل

ایران استفاده از عناوین جعلی برای «خلیج فارس» را تعرض به هویت ملی خود و نقض اصول مندرج در بند سوم ماده 19 میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی، که احترام به حقوق دولت ها در امور نام گذاری جغرافیایی را الزام آور می داند، تلقی می کند. در خصوص اقدام مغرضانه و خلاف عرف شرکت غول فناوری گوگل پیرامون درج عنوان جعلی ذیل نام "Persian Gulf" در اپلیکیشن Maps یادآوری می شود که به استناد سند ST/CS/SER.A/29 دفترهماهنگی سازمان ملل متحد (1994) تنها نام رسمی و مجاز برای پهنه آبی جنوب ایران در کلیه مکاتبات و نقشه های سازمان ملل صرفا «خلیج فارس» می باشد. همچنین بر اساس ماده (۲) منشور سازمان ملل متحد، هیچ کشور یا نهاد بین المللی مجوز مداخله در امور فرهنگی و هویتی دیگر کشورها را ندارد. از سوی دیگردر سال ۲۰۱۱ میلادی، شورای حقوق بشر سازمان ملل اصولی وضع نمود که بر اساس آن شرکت های بزرگ فناوری نظیر گوگل موظفند از هرگونه مشارکت در تحریف هویتی، فرهنگی یا انتشار اطلاعات نادرست خودداری کنند و استفاده از نام های جعلی می تواند مصداق نقض حق ملت ها در حفظ میراث فرهنگی و تاریخی تلقی شود. در این دستورالعمل اخیرالذکر به تاریخ 18 اوت سال 1994 آمده است: " بار دیگر توجه کارکنان به دستورالعمل ویرایشی ST/CS/SFR.A/29 در خصوص استفاده از نام "خلیج فارس" جلب می شود. هدف از این الحاقیه این است تا نسبت به استفاده دقیق از این عبارت در مستندات، انتشارات و بیانیه های آماده شده از سوی دبیرخانه، دقت مبذول گردد." فلذا تحریف عنوان تاریخی یک ناحیه، مصداق بارز مداخله در هویت تاریخی و فرهنگی یک ملت و توهین به مردم آن کشور است. استفاده از هر عنوان دیگر جز «خلیج فارس» مصداق تخطی از عرف و حقوق بین الملل و برخلاف توصیه رسمی سازمان ملل متحد محسوب می شود. دبیرخانه این سازمان در سند مورخ 5 مارس سال 1971 میلادی و یادداشت (AD311/IGEN) به دولت ایران یادآور می شود که بنابر عرف جاری در دبیرخانه سازمان ملل متحد در اسناد و نقشه های جغرافیایی، منطقه آبی بین ایران از سمت شمال و خاور و تعدادی از کشورهای عربی از سوی جنوب و باختر به نام خلیج فارس نامیده شود، و این بنا بر عرف قدیمی انتشار اطلس ها و فرهنگ های جغرافیایی است. دومین بیانیه به تاریخ دهم آگوست ۱۹۸۴ ثبت شده است و در هر دو موقعیت، همه ۲۲ کشور عربی نیز اسناد سازمان ملل را امضا کرده اند. (http://tarikhirani.ir/fa/news/63) مضاف بر این مراتب کنوانسیون حقوق دریاها (۱۹۸۲) می تواند ملاک قرار گیرد این کنوانسیون که بعنوان چارچوب اصلی برای مدیریت منابع دریایی و حقوق کشورهای ساحلی است، اصولی را برای تقسیم منابع آبی، تعیین خط مبدا و مدیریت سرزمین های آبی و دریایی مشخص می کند. بر طبق این کنوانسیون، ایران حق حاکمیت بر آب های داخلی خویش را دارد و خلیج فارس جزو این مناطق است. به استناد ماده 264 این کنوانسیون با توجه به جمعیت حدود 80 میلون و اندی ایران بر این آبراه و به نوعی خلیج بین المللی حقوق مالکانه دارد. در نتیجه ایران می تواند براساس چنین مبانی و اسناد تاریخی ضمن تقدیم شکایت از مراجع بین المللی درخواست خسارت معنوی را از شرکت فناورانه گوگل مطالبه نماید.

آرشیو گفتگوی زنده برنامه پویش رادیو گفتگو مورخ 25 اردیبهشت ماه 1404 ساعت 20/8 الی 35/8 صبح قابل دسترسی:

https://player.iranseda.ir/timeArchive- player/?VALID=TRUE&ch=16&ti=08:30&d=5/15/2025