مقایسه استانداردهای گزارشگری پایداری و استانداردهای حسابداری: الزامات، چالش ها و راهکارهای پیشنهادی برای ایران

چکیده: تحولات اخیر در عرصه اقتصاد جهانی و افزایش توجه به مسئولیت پذیری اجتماعی و زیست محیطی شرکت ها، منجر به گسترش مفهوم گزارشگری پایداری شده است. این مقاله با هدف مقایسه استانداردهای گزارشگری پایداری با استانداردهای حسابداری سنتی، به بررسی نقاط اشتراک، تفاوت ها و چالش های اجرایی آن ها پرداخته و پیشنهادهایی برای پیاده سازی این استانداردها در ایران ارائه می دهد.

مقدمه: گزارشگری مالی سنتی به طور عمده بر عملکرد اقتصادی و مالی شرکت ها تمرکز دارد، حال آن که فشارهای اجتماعی، زیست محیطی و حکمرانی شرکتی موجب شده ذینفعان خواستار اطلاعات جامع تری باشند. گزارشگری پایداری، اطلاعات مربوط به اثرات اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی فعالیت های واحد تجاری را ارائه می دهد. در سال های اخیر نهادهایی مانند IFRS Foundation با ایجاد هیات بین المللی استانداردهای پایداری (ISSB) گام های مهمی در جهت استانداردسازی این حوزه برداشته اند. هدف این مقاله، تحلیل تطبیقی استانداردهای گزارشگری پایداری و استانداردهای حسابداری مالی است.

مفهوم گزارشگری پایداری: گزارشگری پایداری فرآیندی است که از طریق آن شرکت ها اطلاعات مربوط به تاثیر فعالیت های خود بر محیط زیست، جامعه و اقتصاد را افشا می کنند. این گزارش ها شامل موضوعاتی مانند تغییرات اقلیمی، مصرف انرژی، حقوق بشر، کار شایسته، تنوع نیروی کار و حاکمیت شرکتی هستند. نهادهای مهم بین المللی فعال در تدوین استانداردهای گزارشگری پایداری عبارتند از: Global Reporting Initiative (GRI)، Sustainability Accounting Standards Board (SASB)، و اخیرا International Sustainability Standards Board (ISSB).

مقایسه استانداردهای گزارشگری پایداری و استانداردهای حسابداری: استانداردهای حسابداری سنتی نظیر استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی (IFRS) عمدتا به شناسایی، اندازه گیری و افشای اطلاعات مالی می پردازند که در صورت های مالی نظیر ترازنامه و صورت سود و زیان منعکس می شوند. تمرکز آن ها بر اطلاعات کمی، قابلیت اتکاء، قابلیت مقایسه و قابلیت تاییدپذیری است.

در مقابل، استانداردهای گزارشگری پایداری بر افشای اطلاعات غیرمالی تاکید دارند که عمدتا کیفی، آینده نگر و مبتنی بر برآورد است. موضوعات کلیدی آن ها شامل معیارهای ESG (محیط زیست، مسئولیت اجتماعی، حاکمیت شرکتی) است. اطلاعات پایداری ممکن است قابلیت اتکاء کمتری نسبت به اطلاعات مالی داشته باشد اما برای درک ریسک ها و فرصت های شرکت در بلندمدت حیاتی است.

از منظر ذینفعان، گزارشگری مالی عمدتا پاسخگوی نیاز سرمایه گذاران و اعتباردهندگان است، در حالی که گزارشگری پایداری طیف وسیع تری از ذینفعان شامل کارکنان، مشتریان، جامعه مدنی و دولت را هدف قرار می دهد.

چالش های یکپارچگی این دو نوع گزارشگری: یکی از چالش های اصلی، تفاوت در فلسفه اندازه گیری و افشای اطلاعات است. استانداردهای حسابداری مبتنی بر چارچوب مفهومی دقیق و آزمون شده هستند، در حالی که استانداردهای پایداری در حال توسعه اند و تنوع چارچوب های موجود موجب سردرگمی کاربران شده است. چالش دیگر، نبود زیرساخت های لازم برای جمع آوری و حسابرسی اطلاعات پایداری، به ویژه در کشورهای در حال توسعه مانند ایران، است.

پیشنهادات برای ایران: با توجه به اهمیت موضوع و ضرورت انطباق با تحولات جهانی، اجرای موفق استانداردهای گزارشگری پایداری در ایران مستلزم اقدامات زیر است: ۱. تدوین استانداردهای ملی گزارشگری پایداری: سازمان حسابرسی به عنوان نهاد استانداردگذار کشور باید با بهره گیری از تجارب نهادهای بین المللی نظیر ISSB و GRI، استانداردهای بومی شده متناسب با ساختار اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی ایران را تدوین نماید. ۲. الزام تدریجی گزارشگری پایداری: در گام نخست، گزارشگری پایداری به صورت الزامی برای شرکت های بزرگ، بورسی و نهادهای مالی کلان (نظیر بانک ها و بیمه ها) اعمال شود و سپس به تدریج به سایر واحدهای اقتصادی تسری یابد. ۳. آموزش و توانمندسازی نیروی انسانی: طراحی دوره های آموزشی تخصصی برای حسابداران، حسابرسان، مدیران مالی، اعضای هیات مدیره و ناظران جهت ارتقاء دانش و مهارت های لازم در حوزه گزارشگری پایداری. ۴. تشویق گزارشگری داوطلبانه: در مراحل اولیه اجرای استانداردها، مشوق های مالیاتی، اعتبارهای بانکی و تسهیلات دولتی برای شرکت هایی که داوطلبانه گزارش های پایداری منتشر می کنند در نظر گرفته شود. ۵. ارتقاء همکاری های بین المللی: تعامل و عضویت فعال نهادهای ایرانی در مجامع بین المللی نظیر ISSB و GRI به منظور بهره گیری از تجربیات جهانی و مشارکت در فرآیندهای تدوین استانداردهای جدید. ۶. توسعه ابزارهای حسابرسی اطلاعات پایداری: طراحی و تدوین دستورالعمل ها و استانداردهای حسابرسی مرتبط با اطلاعات پایداری برای افزایش قابلیت اتکاء و صحت گزارش ها. ۷. سیاست گذاری و فرهنگ سازی: تدوین برنامه های ملی جهت ترویج فرهنگ مسئولیت پذیری اجتماعی و حاکمیت شرکتی، و گنجاندن مفاهیم پایداری در نظام آموزش عالی کشور. ۸. ایجاد نهاد نظارتی مستقل: تاسیس نهادی مستقل با وظایف نظارتی و ارزیابی گزارش های پایداری جهت تضمین کیفیت افشا و رعایت استانداردهای مصوب.

نتیجه گیری: همگرایی استانداردهای حسابداری مالی و گزارشگری پایداری، ضرورتی اجتناب ناپذیر در عصر جدید است. برای ایران، بهره مندی از تجارب جهانی و تدوین چارچوب های بومی شده می تواند زمینه ارتقاء شفافیت، پاسخگویی و توسعه پایدار اقتصادی را فراهم آورد.

منابع:

• IFRS Foundation. (2021). IFRS Sustainability Standards Board (ISSB). Retrieved from https://www.ifrs.org/
• KPMG. (2022). The future of corporate reporting: Sustainability and beyond. KPMG International.
• European Commission. (2023). Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD). Retrieved from https://europa.eu/
• SASB. (2020). Sustainability Accounting Standards Board Standards. Retrieved from https://www.sasb.org/
• GRI. (2021). Global Reporting Initiative Standards. Retrieved from https://www.globalreporting.org/