بحران هند-پاکستان چه تهدیداتی برای کشورهای عربی دارد؟

به گزارش روزنامه فرهیختگان، رستم ضیائی، پژوهشگر روابط بین الملل، در یادداشتی به بررسی تاثیرات بحران هند و پاکستان بر کشورهای عربی خلیج فارس می پردازد:

در تاریخ 29 آوریل 2025، حمله ای در منطقه «باهالغام» هند رخ داد که به تشدید تنش های سیاسی و درگیری های نظامی میان هند و پاکستان منجر شد. این درگیری ها به سطح برخورد مستقیم میان دو کشور هسته ای ارتقاء یافت و تاثیرات قابل توجهی بر روابط این دو کشور با کشورهای خلیج فارس گذاشت.

کشورهای خلیج فارس که روابط اقتصادی گسترده ای با هند و پاکستان دارند، با نگرانی هایی در خصوص تاثیرات این تشدید تنش ها مواجه بودند. این روابط شامل سرمایه گذاری های قابل توجه در بخش های مختلف اقتصادی از جمله انرژی، زیرساخت ها و فناوری است که ممکن است با بروز بحران ها دچار اختلال شود. علاوه بر این، جمعیت زیادی از اتباع هند و پاکستان در کشورهای خلیج فارس زندگی می کنند که ابعاد پیچیده تری به بحران های موجود می دهد. یادداشت حاضر به تحلیل چگونگی تاثیر تشدید تنش ها میان هند و پاکستان بر منافع اقتصادی و امنیتی کشورهای خلیج فارس می پردازد. البته در حال حاضر دو طرف حاضر به پذیرش آتش بس شده اند اما یک جرقه کوچک می تواند همه چیز را تغییر دهد.

تشدید تنش ها و دیپلماسی خلیج فارس در مواجهه با بحران هند و پاکستان

در تاریخ 6 مه 2025، هند عملیاتی نظامی تحت عنوان «عملیات سیندور» را علیه اهداف نظامی در پاکستان و کشمیر تحت کنترل پاکستان آغاز کرد. در واکنش، اسلام آباد اقدام به حمله متقابل کرده و پنج هواپیمای جنگی هند را سرنگون کرده و تاسیسات نظامی را هدف قرار داد. این اقدام موجب افزایش شدید تنش ها و نگرانی های بین المللی از احتمال بروز جنگ در منطقه شد.

کشورهای خلیج فارس که روابط اقتصادی و سیاسی مهمی با هر دو کشور دارند، به سرعت وارد عمل شدند. این کشورها با توجه به روابط نزدیک خود با هند و پاکستان، در تلاش اند تا از بروز یک درگیری نظامی گسترده جلوگیری کنند و در راستای حفظ ثبات منطقه ای و جهانی، نقش میانجیگرانه ای ایفا کنند. این کشورها با دیپلماسی فعال، اقداماتی برای کاهش تنش ها و حمایت از راه حل های مسالمت آمیز انجام داده اند.

برای مثال، قطر با تماس های مستقیم با مقامات ارشد پاکستان و هند، از جمله نخست وزیر پاکستان، شهباز شریف، و وزیر خارجه هند، سوبرامانیام جایشانکار، بر ضرورت حل مسالمت آمیز بحران تاکید کرده است. عربستان سعودی از طریق وزیر امور خارجه خود، فیصل بن فرحان، با مقامات هند و پاکستان وارد گفتگو شد. امارات متحده عربی نیز از طریق وزیر امور خارجه خود، شیخ عبدالله بن زاید آل نهیان، بر لزوم ادامه تلاش ها برای رسیدن به راه حل های صلح آمیز تاکید کرده است.

تاثیرات اقتصادی تشدید تنش ها بر روابط تجاری کشورهای خلیج فارس

در سال 2024، حجم مبادلات تجاری بین هند و کشورهای خلیج فارس به مرز 160 تا 180 میلیارد دلار رسید. این مبادلات شامل صادرات هند به ارزش 56.3 میلیارد دلار است که عمدتا شامل کالاهایی چون غلات، جواهرات و پارچه های مصنوعی می باشد. علاوه بر این، توافق های کلانی برای سرمایه گذاری های مشترک میان هند و کشورهای خلیج فارس به امضاء رسید که شامل پروژه هایی در حوزه های مختلف است.

به ویژه، عربستان سعودی مبلغ 100 میلیارد دلار برای سرمایه گذاری در پروژه پالایشگاه «السعید» در ساحل غربی هند اختصاص داده است. امارات متحده عربی نیز قصد دارد 50 میلیارد دلار سرمایه گذاری کند و قطر نیز اعلام کرده است که 10 میلیارد دلار برای پروژه های مختلف در هند تخصیص می دهد.

با این حال، تشدید بحران نظامی میان هند و پاکستان می تواند تاثیرات گسترده ای بر این توافقات تجاری داشته باشد. لغو تعدادی از پروازهای هوایی میان هند و کشورهای خلیج فارس به دلیل ممنوعیت عبور از حریم هوایی پاکستان، موجب اختلال در روابط تجاری شده است. همچنین، پاکستان که شریک تجاری استراتژیک کشورهای خلیج فارس است، ممکن است با مشکلاتی در همکاری های اقتصادی مواجه شود.

چالش های اقتصادی برای کشورهای خلیج فارس در مواجهه با بحران

اگر تنش ها و درگیری ها میان هند و پاکستان افزایش یابد، کشورهای خلیج فارس با چالش های استراتژیک و اقتصادی جدی روبه رو خواهند شد. موقعیت جغرافیایی حساس این کشورها که بین دو مسیر دریایی اصلی یعنی دریای سرخ و دریای عمان قرار دارند و مستقیما به تنگه هرمز و خلیج فارس متصل هستند، موجب اهمیت ویژه ای برای این منطقه در تامین امنیت حمل ونقل دریایی می شود.

هرگونه اختلال نظامی در این مسیرها می تواند منجر به تغییر مسیرهای کشتیرانی و افزایش هزینه های حمل ونقل به میزان 20 تا 30 درصد شود. از جنبه سیاسی، کشورهای خلیج فارس مجبور به اتخاذ مواضع دقیق و متوازن خواهند بود تا از انتقاد یا تحریم از سوی هر یک از طرفین هسته ای جلوگیری کنند. ابعاد اقتصادی این بحران فراتر از حواله های مالی مهاجران بوده و بر زنجیره های تامین جهانی نیز تاثیر خواهد گذاشت.

در سال 2024، هند بیش از 75 میلیارد دلار نفت و گاز طبیعی از کشورهای خلیج فارس وارد کرده است و واردات آن از کودها و مواد شیمیایی به بیش از 15 میلیارد دلار رسیده است. این کالاها عمدتا از مسیرهایی عبور می کنند که از نزدیکی آب های پاکستان می گذرد. بنابراین، هرگونه وقفه در این مسیرها می تواند به کمبود ورودی های صنعتی منجر شود و شرکت های خلیج فارس را مجبور به بازنگری در سرمایه گذاری های میلیارد دلاری خود در بخش های پتروشیمی و صنایع تبدیلی کند.

نتیجه گیری

تنش ها و درگیری ها میان هند و پاکستان ابعاد گسترده ای دارند و نه تنها از منظر امنیتی و نظامی بلکه در ابعاد اقتصادی و سیاسی نیز تاثیرات عمیقی بر کشورهای خلیج فارس خواهند گذاشت. دیپلماسی فعال این کشورها برای جلوگیری از وقوع جنگ و حمایت از راه حل های مسالمت آمیز از اهمیت بالایی برخوردار است. در این شرایط، کشورهای خلیج فارس باید با هم افزایی و هماهنگی بیشتر در اتخاذ مواضع خود در مقابل این بحران، امنیت و ثبات منطقه ای را حفظ کنند.

دانشگاه امام صادق رستم ضیائی