رسوب ارز در تراست های بانکی ایران؛ ارزیابی آثار اقتصادی و پیشنهادهای سیاستی
چکیده
رسوب ارز در تراست های بانکی داخلی، به عنوان نتیجه ملاحظات احتیاطی، محدودیت های مقرراتی و انگیزه های حفظ دارایی، می تواند هم فرصتی برای ثبات مالی و هم تهدیدی برای کارآمدی بازار ارز باشد. این یادداشت ضمن تحلیل مزایا و معایب این پدیده، راهکارهایی برای بهینه سازی مدیریت وجوه ارزی در حساب های امانی و تراستی کشور ارائه می کند.
۱. مقدمه
تراست بانکی در مفهوم عملی ایران، به حساب هایی اطلاق می شود که در آن دارایی ارزی اشخاص (اعم از اشخاص حقیقی، حقوقی یا نهادهای دولتی) به صورت امانی نزد بانک ها یا موسسات مالی نگهداری می شود با هدف مدیریت منافع به نفع ذی نفع مشخص. این ساختار با کارکردهایی مانند تسهیل تجارت خارجی، تضمین تعهدات قراردادی و نگهداری دارایی امن همراه است.
با توجه به سهم بالای ارز در معاملات و ذخایر مالی کشور، تحلیل آثار رسوب این ارزها در تراست ها اهمیت ویژه ای دارد.
۲. مزایای رسوب ارز در تراست های بانکی
۱. تقویت ثبات مالی بانکی: نگهداری بلندمدت ارز در تراست ها موجب بهبود نقدینگی ارزی بانک ها و کاهش نوسانات بازار ارز می شود.
۲. افزایش اطمینان سرمایه گذاران: تراست ها با تضمین امنیت دارایی، اعتماد فعالان اقتصادی داخلی و خارجی را به نظام بانکی تقویت می کنند.
۳. تسهیل برنامه ریزی مالی دولتی: دولت و بانک مرکزی می توانند از منابع ارزی موجود در تراست ها برای مدیریت بدهی ها یا اجرای سیاست های ارزی بهره مند شوند.
۴. کاهش ریسک انتقال ارز: با ماندگاری ارز در داخل کشور، ریسک خروج سرمایه و فرار ارز کاهش می یابد.
۳. معایب رسوب ارز در تراست های بانکی
۱. کاهش گردش ارز در بازار واقعی: بلوکه شدن ارز در حساب های تراست منجر به کاهش نقدشوندگی و افزایش شکاف بین عرضه و تقاضای واقعی ارز می شود.
۲. افزایش هزینه فرصت دارنده ارز: عدم استفاده بهینه از ارز توسط صاحبان آن باعث کاهش بازدهی سرمایه گذاری و کندشدن فعالیت های اقتصادی می شود.
۳. افزایش انگیزه سفته بازی و نرخ گذاری غیررسمی: قفل شدن منابع ارزی ممکن است تقاضای سفته بازی در بازار آزاد را افزایش دهد.
۴. اختلال در تراز پرداخت های خارجی: انباشت بی رویه ارز در تراست ها می تواند تعادل حساب سرمایه و حساب جاری را مختل کند.
۴. تحلیل تطبیقی (تجارب سایر کشورها)
- سنگاپور: با استفاده از Licensed Trust Companies مدیریت شفاف تراست های ارزی انجام می شود و سقف نگهداری و دوره زمانی برای وجوه ارزی تعیین شده است (Monetary Authority of Singapore, 2018).
- ترکیه: تراست های ارزی بانکی با مقررات FX Deposit Accounts مدیریت می شوند و حداقل گردش سالانه وجوه اجباری است (CBRT, 2020).
- امارات متحده عربی: در Dubai International Financial Centre (DIFC) ساختارهای تراست با کنترل ضد پولشویی قوی و مقررات شفاف اداره می شوند که مانع رسوب بلندمدت و غیربهینه ارز می شود (DIFC Authority, 2021).
۵. پیشنهادهای سیاستی
۱. وضع سقف زمانی برای نگهداری ارز در تراست ها: تعیین حداکثر دوره نگهداری (مثلا ۶ ماه) برای جلوگیری از قفل شدن وجوه. نهاد مسئول: بانک مرکزی.
۲. اعمال کارمزد تصاعدی برای نگهداری طولانی مدت ارز: ایجاد انگیزه برای استفاده فعال از ارز. نهاد مسئول: شورای پول و اعتبار.
۳. ایجاد سامانه ملی ثبت و رصد تراست های ارزی: شفاف سازی وضعیت موجود تراست ها و کنترل ریسک های پولشویی. نهاد مسئول: بانک مرکزی و مرکز FIU.
۴. تشویق استفاده از ارزهای متنوع در تراست ها (Currency Diversification): کاهش ریسک تمرکز صرف بر دلار و ارتقاء امنیت ارزی. نهاد مسئول: بانک مرکزی.
۵. تدوین دستورالعمل استاندارد قراردادهای تراست ارزی: کاهش اختلافات و ابهامات حقوقی ذی نفعان. نهاد مسئول: قوه قضاییه و بانک مرکزی.
۶. نتیجه گیری
رسوب ارز در تراست های بانکی ایران اگر به درستی مدیریت نشود، می تواند مانعی برای گردش بهینه منابع ارزی و پویایی اقتصادی باشد. سیاست گذار باید با موازنه بین امنیت دارایی و کارآمدی بازار ارز، سازوکارهای شفاف و زمان مند برای مدیریت این حساب ها فراهم کند.
منابع
- بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران (۱۴۰۲). دستورالعمل ناظر بر حساب های سپرده ارزی و امانی.
- Monetary Authority of Singapore (2018). Trust Companies Act Guidelines.
- Central Bank of the Republic of Turkey (2020). FX Deposit Accounts Regulation.
- DIFC Authority (2021). Trust Law and Regulations.
- خالقی، م. و سلیمانی، ف. (۱۴۰۱). تحلیل تطبیقی سازوکارهای امانی ارزی؛ مطالعه موردی ایران و ترکیه. مجله مطالعات مالی و بانکی، ۱۲(۳)، ۷۵-۱۰۰.