بمناسبت روز دختر/سلامت روان دختران در عصر دیجیتال

سلامت روان دختران در عصر دیجیتال

در جهان امروز که تکنولوژی با شتابی بی سابقه در حال تغییر شیوه های زیست فردی و اجتماعی انسان هاست، دختران نوجوان و جوان به عنوان بخشی از جمعیت حساس و در حال رشد، در معرض تاثیرات عمیق و گاه پنهان این تحولات قرار گرفته اند. یکی از مهم ترین این تاثیرات، نقش شبکه های اجتماعی و دنیای دیجیتال بر سلامت روانی دختران است؛ مسئله ای که در سال های اخیر، موضوع توجه بسیاری از روانشناسان، جامعه شناسان و فعالان حوزه سلامت روان شده است.

دنیای دیجیتال: دو روی یک سکه

از یک سو، شبکه های اجتماعی امکان ارتباط، آموزش، تبادل فرهنگی و ابراز وجود را برای دختران فراهم کرده اند. بسیاری از دختران نوجوان از این بسترها برای یادگیری مهارت های نو، آگاهی از مسائل روز، و حتی فعالیت های مدنی استفاده می کنند. اما از سوی دیگر، استفاده بیش از حد یا استفاده ناسالم از فضای مجازی، زمینه ساز بروز مشکلات روانشناختی مهمی مانند اضطراب، افسردگی، اختلال تصویر بدن، اختلال خواب و کاهش عزت نفس شده است.پژوهشی گسترده توسط Jean Twenge و همکارانش (2018) نشان داد که بین افزایش مدت زمان استفاده از صفحات نمایش (خصوصا شبکه های اجتماعی) و کاهش شاخص های بهزیستی روانی در نوجوانان رابطه ی معناداری وجود دارد. این مطالعه تاکید می کند که دختران بیش از پسران نسبت به تاثیرات منفی این فضا آسیب پذیرند، چرا که آن ها بیشتر درگیر مقایسه های اجتماعی، قضاوت های مبتنی بر ظاهر و اضطراب از دیده نشدن می شوند.

مقایسه اجتماعی و اختلال تصویر بدن

یکی از پیامدهای شایع استفاده از شبکه های اجتماعی در دختران، افزایش نارضایتی از بدن و ظاهر است. الگوریتم های این شبکه ها، اغلب تصاویری از «بدن ایده آل» را در معرض دید کاربران قرار می دهند و باعث شکل گیری استانداردهای غیرواقع گرایانه از زیبایی می شوند. مطالعاتی مانند تحقیق Fardouly et al. (2015) نشان می دهد که مشاهده تصاویر به شدت ویرایش شده در این فضاها، منجر به کاهش رضایت از بدن، احساس شرم بدنی، و حتی گرایش به رژیم های ناسالم یا رفتارهای مخاطره آمیز در دختران نوجوان می شود.

اضطراب اجتماعی و اعتیاد به تایید

یکی دیگر از چالش های روانی، وابستگی به بازخوردهای بیرونی (لایک، کامنت، دنبال کننده) و اضطراب ناشی از حضور مداوم در یک فضای قضاوت محور است. دختران نوجوان به ویژه در دوره هایی مانند بلوغ که در حال شکل دادن به هویت فردی هستند، ممکن است خودارزشی خود را بیش از حد به این بازخوردهای بیرونی گره بزنند. این مسئله می تواند منجر به نوسانات خلقی، اضطراب عملکرد، و احساس ناکافی بودن شود.

نقش خانواده، مدرسه و سیاست گذاری

برای کاهش اثرات منفی دنیای دیجیتال بر سلامت روان دختران، باید از سطح فردی فراتر رفت و به سطوح خانوادگی، آموزشی و اجتماعی توجه کرد. آموزش سواد رسانه ای به نوجوانان، یکی از مهم ترین مداخلاتی است که می تواند به آن ها در درک واقعیت های فضای مجازی، تشخیص محتوای ناسالم، و مقاومت در برابر مقایسه های مضر کمک کند. از سوی دیگر، والدین باید از الگوهای مصرف خود آگاه باشند و فضای گفت وگوی امنی را برای فرزندان خود فراهم کنند. در سطح سیاست گذاری نیز، ضروری است که قوانینی برای محدودکردن محتوای مخرب و حفاظت از سلامت روان کاربران نوجوان ایجاد و اجرایی شود.

نتیجه آنکه روز دختر، فرصتی است برای بازاندیشی در مورد چالش ها و ظرفیت های پیش روی دختران نسل جدید. آن ها آینده سازان این سرزمین اند و سلامت روان شان، سرمایه ای حیاتی برای جامعه فردا محسوب می شود. فضای دیجیتال اگر به درستی مدیریت شود، می تواند بستری برای رشد و شکوفایی دختران باشد؛ اما اگر بدون نظارت و آموزش رها شود، به بستری برای آسیب های روانی تبدیل خواهد شد. مسئولیت ما در قبال نسل دختران آینده، ایجاب می کند که هم از آن ها بشنویم، هم برای آن ها فضا بسازیم، و هم آن ها را برای انتخاب های آگاهانه در دنیای دیجیتال توانمند سازیم.

الهام سیاکالی--روانشناس سلامت