لزوم باز آفرینی هویت معماری استان
لزوم باز آفرینی هویت معماری استان
مهدی حسینی، پژوهشگر دکتری معماری، به مناسبت سوم اردیبهشت، سالروز تولد شیخ بهایی، که به عنوان «روز معمار» نامگذاری شده است، در گفت وگو با ۷۲۴پرس اظهار کرد:
شیخ بهایی فردی حکیم، علامه، فقیه، معمار، عارف، اخترشناس، ریاضی دان، شاعر، ادیب، تاریخ نگار و دانشمند شیعه ایرانی که با بستر ، مردمان و خواسته های زمانه خود به خوبی آشنا بود و به هنر معماری در زمانه خویش اکنونیت داده بود.
وی افزود: معماری هنر و دانش طراحی ساختمان ها و فضاهای شهری است که شامل جنبه های هنری، فنی و کاربردی می شود در بین هنرها، معماری بیشترین حضور را در زندگی انسان دارد و امتداد فلسفه و اندیشه هایی است که انسان به آن ها می اندیشد. به روایتی سه بعدی افکار جامعه بوده و به دیگر روی عینیتی است برای ذهنیت انسان.
حسینی در خصوص تاثیر معماری و شهرسازی بر کیفیت زندگی انسان ها گفت: معماری ظرف زندگی انسان است و انسان خواسته یا ناخواسته تحت تاثیر این ظرف قرار می گیرد. معماری می تواند سبک زندگی و کیفیت آن را تغییر دهد، نحوه تعاملات و ارتباطات اجتماعی را تحت تاثیر قرار دهد و بر اقتصاد خانوار اثرگذار باشد.
این پژوهشگر با بیان اینکه معمار در مواجهه با معماری و شهرسازی می کوشد تا شناخت بهتری از مظروف را برای تدوین ظرف مناسب به دست آورد، تصریح کرد: طراحی مبتنی بر نیازهای فیزیولوژیکی و زیبایی شناسانه افراد می تواند سطح رضایت و رفاه را در افراد افزایش دهد. معماری و شهرسازی تاثیر عمیقی بر رفتار ما دارند؛ فضاهای شهری می توانند بر احساسات، افکار، تعاملات اجتماعی و حتی سلامت جسمی و روانی ما تاثیر بگذارند.
حسینی افزود: فضاهای زیبا و دلپذیر می توانند حس شادی، آرامش و تعلق خاطر ایجاد کنند، در حالی که فضاهای پرآشوب و نامناسب ممکن است حس استرس، اضطراب و ناامیدی را به وجود آورند. فضاهای الهام بخش نیز می توانند خلاقیت و نوآوری را تحریک کنند، در حالی که فضاهای خسته کننده و یکنواخت ممکن است تمرکز و انگیزه را کاهش دهند.
وی به تاثیر معماری بر تعاملات اجتماعی اشاره کرد و گفت: فضاهای عمومی مانند پارک ها، میدان ها و پیاده روها می توانند تعاملات اجتماعی را افزایش دهند و حس همبستگی ایجاد کنند. در مقابل، فضاهای خصوصی و بسته می توانند باعث انزوا و کاهش تعاملات اجتماعی شوند.
حسینی افزود: فضاهای سالم و ایمن می توانند بر سلامت جسمی و روانی ما تاثیر مثبت بگذارند. دسترسی آسان به فضاهای سبز، هوای پاک و امکانات ورزشی می تواند به کاهش استرس، افزایش فعالیت بدنی و بهبود کیفیت خواب کمک کند.
حسینی در پاسخ به این سوال که آیا معماری می تواند به عنوان ابزاری برای حل مشکلات اجتماعی و اقتصادی جوامع مورد استفاده قرار گیرد، گفت: پاسخ به این سوال مثبت است. حجم زیادی از اقتصاد خانوار مربوط به تامین مسکن است و واحدهای مسکونی تاثیر چشمگیری بر نحوه تعاملات اجتماعی دارند. حسینی بیان داشت که در معماری سنتی به این موضوع پرداخته شده و در مسکن امروزی نیز باید مورد توجه باشد.
وی افزود: بهای تمام شده ساختمان، هزینه نگهداری و تامین انرژی آن تاثیر عمده ای بر اقتصاد خانوار دارد. در مسائل اجتماعی، شناخت بهره برداران و ذینفعان معماری می تواند نقش اساسی در ایجاد تعاملات مثبت اجتماعی ایفا کند.
حسینی در ادامه به چالش هایی از جمله موضوع محرمیت، عدم مشرف بودن، نحوه استفاده از مشاعات و دسترسی ها اشاره کرد که می تواند مسائل اجتماعی پیچیده ای را ایجاد کند. او تاکید کرد که حوزه معماری نیز مانند سایر حوزه ها تحت تاثیر پیشرفت علم و فناوری قرار گرفته است. در طراحی و ساخت می توان از نرم افزارهای جدید طراحی و مدلینگ و مصالح ساختمانی جدیدی که هم سبک و هم کم مصرف در تبادل حرارتی و صوتی هستند، بهره برد.
وی همچنین به استفاده از هوش مصنوعی در طراحی و شناخت پروژه ها به عنوان جذابیت های کنونی این رشته اشاره کرد. هوشمندسازی ساختمان ها و اینترنت اشیا، با وجود محدودیت ها، می توانند به رفاه و آسایش خانواده ها کمک کنند. حسینی بیان کرد: سبک های معماری مانند ارگانیک و بیونیک می توانند به بهبود محیط زیست و حل بحران ناترازی انرژی کمک کنند.
این معمار خاطرنشان کرد: تجربه نشان می دهد افرادی که به رشته معماری علاقه مندند در این حوزه موفق خواهند بود. برای موفقیت در این رشته، نیاز است که فرد در رشته ها و علوم مختلف سررشته داشته باشد. به قولی همه چیزدان باشند. به طور کلی، معماران باید ترکیبی از روان شناسی، اقتصاد، جامعه شناسی، فلسفه، علوم اجتماعی، حقوق و سایر علوم را در خود داشته باشند تا بتوانند از برهمکنش همه دانشها طرح هایی خوب و قابل ارائه، ارائه کنند.
حسینی به چالش های حوزه مرمت و نگهداری بناهای تاریخی و طراحی و اجرای پروژه های جدید با الهام از معماری ایرانی-اسلامی اشاره کرد. او بیان کرد: کمبود بودجه و منابع مالی یکی از این چالش هاست. عدم آگاهی و توجه کافی به ارزش و اهمیت معماری ایرانی-اسلامی نیز از دیگر چالش ها به شمار می رود که می تواند منجر به تخریب بناهای تاریخی و ساخت و سازهای نامناسب در بافت های قدیمی شود.
وی همچنین به تغییر سبک زندگی و نیازهای جدید اشاره کرد و تاکید کرد که الگوهای معماری سنتی ممکن است به طور کامل پاسخگو نباشند. بنابراین، یافتن راهکارهایی برای تلفیق معماری ایرانی-اسلامی با نیازهای مدرن یک چالش مهم است.
حسینی بر طراحی الگوی معماری مدارس سازگار با اقلیم و فرهنگ منطقه تاکید کرد. او گفت: اگرچه بناهایی داریم که اقلیم گرایی و بوم باوری را مد نظر قرار داده اند، اما متاسفانه در طراحی مدارس و سایر بناها به اقلیم و فرهنگ منطقه توجه کافی نمی شود. و آنچه اغلب مرسوم است تهیه نقشه های تیپ و اجرای آن برای همه اقالیم بکار گرفته می شود. معماران باید با مطالعه دقیق از اقلیم و فرهنگ منطقه، مصالح بومی و سنتی را در ساخت فضاها به کار ببرند. استفاده از مصالح بومی و سنتی نه تنها به حفظ هویت منطقه کمک می کند، بلکه باعث کاهش هزینه ها و سازگاری بیشتر با محیط زیست می شود.
وی با تاکید بر بهره گیری از الگوهای معماری سنتی، افزود: الگوهای معماری سنتی ایرانی-اسلامی، مانند حیاط مرکزی، ایوان، بادگیر و غیره، می توانند در طراحی مدارس مدرن نیز به کار گرفته شوند تا فضایی دلپذیر و کارآمد ایجاد شود. آموزش تصمیم گیرندگان و آگاه کردن آن ها از اثرات طراحی نیز از دیگر موارد مهم است.
حسینی با اشاره به روند معاصرسازی آپارتمان های مسکونی، تاکید کرد ترجیح می دهم واژه معاصرسازی را با اکنونیت پیدا کردن معماری تغییر دهم چرا که هدف از این رویکرد، صرفا تقلید از الگوهای غربی یا معاصر نیست، بلکه تلاش برای خلق فضاهایی است که به بهترین نحو پاسخگوی نیازهای ساکنان بوده و با شرایط زندگی معاصر سازگار باشند. وی بهبود کیفیت زندگی، افزایش بهره وری، صرفه جویی در مصرف انرژی و ایجاد تنوع در طراحی را از جمله مزایای این رویکرد برشمرد.
وی با اشاره به افزایش بهره وری به عنوان دیگر مزیت معاصرسازی ، ادامه داد: طراحی مناسب فضاهای داخلی و استفاده از فناوری های نوین می تواند باعث افزایش بهره وری و کارایی ساکنان شود. صرفه جویی در انرژی نیز از دیگر مزیت هاست چراکه استفاده از مصالح عایق، سیستم های گرمایشی و سرمایشی کارآمد و انرژی های تجدیدپذیر می تواند باعث صرفه جویی در مصرف انرژی و کاهش هزینه ها شود.
وی با اشاره به مزیت تنوع در طراحی، افزود: معاصرسازی آپارتمان ها می تواند باعث ایجاد تنوع و تکثر در طراحی و معماری شهری شود.
حسینی در پاسخ به سوال که مدرنیزاسیون شهری نیازمند چه مکانیزمهایی است بیان کرد: مدرنیزاسیون شهری یک رویکرد جامع و چندجانبه است که شامل مکانیزم هایی می شود که برنامه ریزی شهری از جمله آن هاست؛ برنامه ریزی شهری باید مبتنی بر اصول توسعه پایدار، عدالت اجتماعی و مشارکت مردمی باشد.
وی با اشاره به توسعه زیرساخت ها، افزود: زیرساخت های شهری، مانند حمل و نقل، آب، برق، فاضلاب و غیره، باید به طور مناسب توسعه و نوسازی شوند. بهبود حمل و نقل عمومی نیز از دیگر مکانیزم هاست که حمل و نقل عمومی باید کارآمد، ارزان و در دسترس باشد تا مردم را به استفاده از وسایل نقلیه شخصی تشویق کند. وی با اشاره به مکانیزم توسعه فضاهای سبز، بیان کرد: فضاهای سبز باید در سطح شهر گسترش یابند تا کیفیت هوا و زندگی مردم بهبود یابد. بهسازی بافت های فرسوده نیز مکانیزم دیگری است چراکه بافت های فرسوده باید بهسازی و نوسازی شوند تا شرایط زندگی ساکنان بهبود یابد.
حسینی با اشاره به مکانیزم استفاده از فناوری های نوین، اظهار کرد: فناوری های نوین، مانند اینترنت اشیا، هوش مصنوعی و غیره، می توانند در مدیریت شهری و ارائه خدمات به مردم به کار گرفته شوند. توسعه اقتصاد شهری نیز اهرم دیگری است چراکه اقتصاد شهری باید متنوع و پویا باشد تا فرصت های شغلی مناسب برای مردم ایجاد شود.
وی با اشاره به معضل تقلیدکورکورانه، افراطی و ناشیانه از معماری غربی، تصریح کرد: "معماری به مثابه پزشکی است؛ همان گونه که پزشک برای هر بیمار با توجه به ویژگی ها و شرایط خاص او دارویی منحصر به فرد تجویز می کند، معماران نیز باید آثاری خلق کنند که موارد خاص جامعه و شهروندان را در نظر گرفته و بر مبنای سبک زندگی، نیازها و محدودیت های آن ها طراحی نمایند. فرض کنید که نسخه ای که یک معمار غربی برای جامعه خود تدوین کرده، برای یک جامعه دیگر به کار گرفته شود؛ در چنین حالتی، آن نسخه نه تنها اثربخش نخواهد بود، بلکه می تواند مشکلاتی عمده در دو بعد کوتاه مدت و بلندمدت ایجاد نماید.
متاسفانه، تقلید کورکورانه از معماری غربی به یک معضل جدی در شهرهای ما تبدیل شده و این امر باعث از بین رفتن هویت ارزشمند معماری ایرانی-اسلامی گردیده است. بی تردید، این فرایند به خلق فضاهایی بی روح و ناهمگون منجر شده که از الگوهای غنی فرهنگی و تاریخی ما فاصله می گیرند و به هویت اجتماعی ما لطمه می زنند. بنابراین، ضرورت دارد به درک عمیق تری از اصول معماری بومی و تاریخی خود برسیم و تلاش کنیم که آثار معماری مان نه تنها نمایانگر نیازهای امروزین، بلکه تجلی گر روح، فرهنگ و تاریخ سرزمینی باشد که در آن زیست می کنیم."
وی در این خصوص اذعان داشت: «برای گذر از این چالش، ارتقای دانش معماری و بهره مندی از فن آوری های نوین امری ضروری است. معماران و طراحان، به عنوان خالقان فضاهای زیستی، باید با هویت غنی تاریخی، فرهنگی و اقلیمی ایران آشنایی ژرف داشته باشند و توانایی تلفیق الگوهای اصیل معماری سنتی با نیازهای معاصر را دارا باشند. بهره گیری از دانش های نوین در زمینه معماری پایدار، طراحی اکولوژیک و سایر رویکردهای پیشرو نیز امری حیاتی است تا فضاهایی کارآمد، همساز با محیط زیست و منعکس کننده هویت فرهنگی و اجتماعی پدید آوریم. تنها با تلفیق دانش سنتی و نوآوری می توانیم به خلق فضاهایی دست یابیم که هم با نیازهای امروز هماهنگ باشد و هم هویت اصیل ایرانی را پاس بدارد.
