بررسی قانونی موزه های مجازی

مقدمه

امروزه کشورهای سراسر جهان می کوشند تا خود را با پیشرفت فناوری جدید سازگار و هماهنگ نمایند. این همگون-سازی با جریانات و اطالعات روز دنیا همراه است و جریانات، بحث ها و موارد مختلفی را دربر می گیرد که استفاده از فناوری دیجیتالی و رایانه ای یکی از آنها محسوب می شود. به کارگیری امکانات، اطالعات رایانه ای و شبکه اینترنت، امروزه در بیشتر فعالیت های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و زندگی روزمره بشر پذیرفته شده و جایگاه ویژه ای پیدا کرده است. این امر امور میراث فرهنگی به ویژه موزه ها و حفاظت از آثار فرهنگی را نیز فرا گرفته است، چنانچه به غیر از معرفی میراث فرهنگی و گردشگری و موزه ها ی واقعی در سایت های

اینترنتی، موزه های مجازی به صورت چند بعدی در شبکه اینترنت راه اندازی شده اند ایجاد این ساختار از یک عکس شروع شده و به صورت فضای دو بعدی از محیط تغییر شکل پیدا کرده و در نهایت به صورت فضای سه بعدی موجودیت پیدا می کند این موزه ها علاوه بر ترغیب وتشویق بازدیدکنندگان به بازدید از موزه های واقعی دارای فعالیت های گوناگون در زمینه های علمی، اطلاع رسانی، انتشارات، برگزاری دوره ها، سخنرانی های آموزشی، ارائه مقاله، برپایی نمایشگاه و برنامه های آموزشی هستند که این خصوصیات خود نوعی حفاظت غیر مستقیم برای آثار محسوب می شود و نقش مهمی در شناساندن و حفاظت بهتر میراث فرهنگی مادی و معنوی تمدن کهن ایران زمین خواهند داشت.

موزه مجازی (Museum Virtual)

مکانی چند بعدیست که به صورت صوتی، تصویری و متنی بر روی فضای شبکه گسترده جهانی اینترنت به ارائه ی خدمات، اطلاعات و آموزش در زمینه های گسترده ی فرهنگی تاریخی، در راستای فعالیت ها و اهداف موزه های واقعی می پردازد.

در سال 1996 موزه ی مجازی به این صورت تعریف شده است: » مجموعه ای ازتصویر های دیجیتالی و فایل های صوتی با پوشه های متنی و دیگر اطالعات تاریخی- فرهنگی و علمی جذاب، که به وسیله پردازش گر الکترونیکی به نمایش گذاشته می شود موزه ی مجازی فاقد اشیای حقیقی هستند و از این جهت تفاوت اساسی با موزه های حقیقی دارند.

تاریخچه ی پیدایش موزه ی مجازی

در خلال دهه ی1950م را می توان سال های نخست فن آوری گرافیک کامپیوتری برای ایجاد تصاویر به شمار آورد. ایده-ی موزه مجازی بر روی اینترنت اولین بار در سال 1968م در کنفرانس کامپیوتر و کاربرد آن در موزه ها مطرح شد که توسط موزه ی مترو پولیتن نیویورک(Metropolitan museum ) پذیرفته شد.

معرفی ابزار های مورد استفاده در ساخت موزه های مجازی

موزه ی مجازی با استفاده از ترکیب فن آوری های مرتبط در کنار یکدیگر مانند گروه ابزار ، ،XML

VRML ،ابررسانه، فیلم های n -بعدی، عکس360

درجه و کنترل هوشمند دوربین توسط متخصصین ایجاد می شوند تا کاربران بتوانند به آسانی از اطالعات و امکانات موزه های مجازی استفاده نموده و بازدید از این موزه ها برای آنها جذاب و لذت بخش باشد.

امکانات و خصوصیات موزه های مجازی

حفظ پایدار و دائمی منابع فرهنگی به صورتی که نمونه های اصلی آثار و اشیای با ارزش و اطلاعات موجود در زمینه این آثار به وسیله ذخیرهسازی اطالعات آنها به صورت تصویر، فیلم، متن بر روی

لوح های فشرده دچار آسیب و فرسودگی و خطراتی مانند آتش سوزی، سرقت و... نخواهد شد و همیشه این آثار و اطلاعات موجود در مورد آنها محفوظ خواهند ماند.

فواید موزه های مجازی

رفع محدودیت های مکانی و زمانی، یعنی اینکه بازدید کننده در هر مکانی مانند خانه یا محل کار مدرسه و...یا هر زمانی در طول شبانه روز و روزهای تعطیل می تواند از این موزه ها بازدید نماید.

_ دسترسی آسان و همگانی به اطالعات، یعنی اینکه تمام سنین مختلف بر حسب عالقه می توانند از این موزه ها بازدید و اطالعات الزم درباره آثار موجود در این موزه ها دسترسی پیدا کنند.

_ گسترش آسان و بدون محدودیت منابع در فضا ، مکان و زمان؛ این موزه ها بر خالف موزه های واقعی برای گسترش موزه ، افزایش اشیاء و اطالعات هیچ گونه محدودیتی از نظر مکان نمایش ندارند و ما می توانیم به این موزه ها فضای جدید برای نمایش اشیاء و اطلاعات تازه در مورد آثار در هر زمان اضافه نمائیم.

_ صرفه جویی در وقت و هزینه نگهداری و استفاده، یعنی اینکه برای بازدید از این موزه ها، دیگر نیازی نیست به منطقه، شهر یا کشور خاصی مراجعه نمائیم.

_نمایش آثاری که به دلایل محدودیت های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، امنیتی، سیاسی امکان نمایش و موزه ای شدن ندارند. مانند بسیاری از نقاشی ها، تندیس ها، مجموعه جواهرات و...

_معرفی، نمایش و حفاظت از میراث معنوی، از آن جائی که بهترین روش برای زنده نگه داشتن و حفاظت از میراث معنوی معرفی و نمایش این آثار از طریق رسانه هایی مانند رادیو و تلویزیون و

مطبوعات است، موزه مجازی به عنوان یک رسانه ی تمام وقت بر روی شبکه اینترنت می تواند برای معرفی و نمایش این آثار در اختیار عموم قرار گیرد و با توجه به محدودیت های تلویزیون و مطبوعات، موزه ی مجازی می توانند با توجه به امکانات و خصوصیاتش با نمایش دائمی و تمام وقت این محدودیت ها را برطرف سازد و به عنوان بهترین گزینه برای حفاظت و زنده نگه داشتن میراث معنوی مورد توجه قرار گیرد.

معایب و محدودیت های موزه های مجازی

_ شاید اساسی ترین عیبی که در نگاه اول برای موزه های مجازی به نظر می رسد عدم ارائه ی درک بصری و حس واقعی از منابع موزه ای و فرهنگی باشد.

_ همچنین اختالف در سطح تکنولوژی جوامع مختلف برای دسترسی به این منابع یکی دیگر از محدودیت های موزه ی مجازی به شمار می آید.

_ تغییر و تحریف اطلاعات ،به دلیل عرضه ی این اطلاعات بر روی اینترنت این اطلاعات در معرض بسیاری از خراب کاران اینترنتی قرار دارند که این تغییر وتحریف موجب نمایش اطلاعات نادرست به بازدیدکنندگان و ایجاد عدم اطمینان آنها نسبت به این موزه ها می گردد؛ بنابراین پایگاه موزه ای باید سامانه ی امنیتی شدیدی برای جلوگیری از نفوذ خرابکاران به کار گیرد.

برسی قانونی موزه های مجازی :

این موزه های مجازی با مشکلاتی مانند قانون کپی رایت، حق تصویربرداری، حفاظت اطلاعاتی و قانون قراردادها نیز روبه رو هستند.

در قدم اول موزه ها باید کپی رایت کارهایی را که می خواهند دیجیتالی کنند، بررسی کنند، زیرا دیجیتالی کردن و در دسترس قرار دادن آنلاین کاری که حق کپی رایت دارد شامل حق تولید دوباره و کسب اجازه از صاحب اثر است. به بیان دیگر با وجود اینکه موزه خود اثر را در اختیار دارد الزاما حق کپی کردن و نمایش آن را به صورت دیجیتالی ندارد.

برخی از آثار حق کپی رایت ندارند و موزه برای دیجیتالی کردن آن مشکلی ندارد مانند دوچرخه ای قدیمی که در موزه ای تاریخی نگهداری می شود یا نسخه خطی قدیمی که حق کپی رایت آن منقضی شده است. بر اساس قانون کنوانسیون برن برای حفاظت از آثار ادبی و هنری 50 تا 70 سال بعد از مرگ نویسنده اثر حق کپی رایت از بین می رود.

برای سایر آثاری که کپی رایت دارند موزه باید برای دیجیتالی کردن از دارنده خود صاحب اثر یا فردی که این حق با اهدای اثر یا فروش آن یا قراردادی به او منتقل شده است، اجازه بگیرد.

در شرایطی بدون گرفتن اجازه از صاحب حق کپی، می توان اثر را دیجیتالی کرد. مثلا بر اساس کنوانسیون برن بازتولید برخی آثار به صورت دیجیتالی لطمه ای به کپی رایت نمی زند. همچنین برخی اختیارات قانونی که کشورها در مورد کپی رایت دارند مثلا در ایالات متحده آمریکا "استفاده نمایشگاهی" یکی از استثنائات کپی رایت است یا اختیاری است که اتحادیه اروپا برای آثار بی نام ونشان ایجاد کرده است.

🟡در چهار حالت موزه برای دیجیتالی شدن نیاز به اجازه گرفتن از صاحب حق اثر ندارد:

⬅️اول، وقتی اثر در یک مکان عمومی باشد مانند آثار هنری خیابانی گوگل

⬅️دوم، بازتولید اثر به منظور حفظ آن (در کشورهای مختلف قوانین متفاوتی وجود دارد که گاهی برای حفظ و نشر یک اثر، اجازه بازتولید بدون رعایت حق کپی داده می شود.)

⬅️سوم، استفاده از تصویر کار نمایش داده شده در کاتالوگ نمایشگاه

⬅️چهارم، عدم دسترسی به مالک اثر( این آثار تحت عنوان بی نام ونشان ارائه می شوند.)

استفاده از وب سایت ها مانند فیس بوک و توییتر و آپلود اطلاعات توسط کاربران خطر کپی رایت را افزایش می دهد. به بیان دیگر کاربران این وب سایت ها ممکن است اثری را که دارای کپی رایت است به اشتراک بگذارند. برای حل کردن این مشکل وب سایت موزه ها باید در مورد کپی رایت به کاربران هشدار دهند. همچنین موزه باید هر از گاهی محتوای آپلود شده اعم از تصاویر، متن ها و ایده های افراد توسط کاربران را بررسی کند تا مطمئن شود که قوانین رعایت شده اند.

موزه ها باید بدانند که هر رسانه ای برای ایجاد نمایشگاه آنلاین مانند سایت اینترنتی، بازی ویدئویی یا اپلیکیشن ها، همگی شامل قانون کپی رایت می شوند. از این رو طراح گرافیک یا مسئول فنی سایت نیز دارای حق کپی خواهند بود.

اگر طراح گرافیک در استخدام موزه باشد، باید آگاه باشد که اثر دیجیتالی به موزه تعلق دارد و اگر اثر دیجیتالی با مشارکت دانشگاه یا صنعت خاصی تولید شده است، موزه باید آگاه باشد که آن ها نیز در استفاده از کپی رایت سهیم هستند.

مورد آخر در امر دیجیتالی کردن اثر این است که آیا حق کپی اثر دیجیتالی متعلق به اصل اثر است یا به اثر دیجیتالی. اگر اثر دیجیتالی خود به عنوان یک اثر هنری مثلا به واسطه جلوه های ویژه یا نورپردازی یا هر گونه کارهای سینمایی به عنوان یک کار مستقل باشد، خودش دارای حق کپی است اما اگر صرفا یک کپی دیجیتالی از اثر باشد، کپی رایت آن به اصل اثر مربوط می شود.

(پایان)

رویا کاظم زاده