🕒 شهرهای ۱۵ دقیقه ای: تحقق عدالت فضایی در طراحی شهری
🕒 شهرهای ۱۵ دقیقه ای: تحقق عدالت فضایی در طراحی شهری
در عصری که زندگی شهری با بحران هایی همچون ترافیک، آلودگی، نابرابری فضایی و فرسودگی اجتماعی دست وپنجه نرم می کند، ایده ی «شهر ۱۵ دقیقه ای» به عنوان راهکاری نوآورانه برای بازتعریف شیوه ی زیستن در شهرها مطرح شده است. این مفهوم، بیش از آنکه فقط درباره ی حمل ونقل باشد، درباره ی عدالت فضایی، کیفیت زندگی و بازآفرینی پیوند انسان با محیط اطرافش است.
شهر ۱۵ دقیقه ای چیست؟
این ایده نخستین بار توسط کارلوس مورنو، استاد دانشگاه سوربن، در سال ۲۰۱۶ مطرح شد. اصل ماجرا ساده ولی انقلابی است: هر شهروند باید بتواند در فاصله ای ۱۵ دقیقه ای پیاده یا با دوچرخه به محل کار، مدرسه، خرید، درمان، تفریح و خدمات اجتماعی دسترسی داشته باشد. به عبارت دیگر، شهر باید «چندمرکزی» شود و همه مناطق شهری از امکانات پایه برخوردار باشند (Moreno et al., 2021).
طراحی شهری در خدمت عدالت فضایی
یکی از جذاب ترین جنبه های این مدل، تاکید آن بر عدالت فضایی است؛ یعنی دسترسی برابر به خدمات و منابع شهری فارغ از محل زندگی یا درآمد شهروند. در شهرهای سنتی، خدمات اغلب در مراکز ثروتمند متمرکزند، در حالی که مناطق پیرامونی با کمبود امکانات مواجه اند. شهر ۱۵ دقیقه ای با تمرکززدایی عملکردی، این شکاف را کاهش می دهد و توسعه را به صورت موزون در سراسر بافت شهر توزیع می کند.
تاثیر بر معماری و فرم شهری
برای تحقق این مدل، معماران و طراحان شهری باید در مقیاس خرد و کلان بازنگری کنند:
- ساختمان های چندمنظوره که ترکیبی از سکونت، کار و خدمات را در خود جای می دهند
- فضاهای عمومی چندکاره که در ساعات مختلف شبانه روز کاربردهای متنوع دارند
- مقیاس انسانی طراحی با اولویت به پیاده روی، دوچرخه سواری و فضاهای سبز محلی
پروژه هایی در پاریس، میلان و بارسلونا نمونه های موفقی از پیاده سازی این ایده هستند، جایی که خیابان ها برای مردم بازطراحی شده اند و کاربری ها به هم نزدیک تر شده اند.
چالش ها و ملاحظات
با وجود جذابیت تئوریک، اجرای شهر ۱۵ دقیقه ای با چالش هایی جدی مواجه است:
- در بافت های متراکم یا فرسوده، بازتوزیع خدمات شهری نیاز به سرمایه گذاری کلان دارد
- در جوامع نابرابر، ممکن است برخی مناطق بدون دخالت سیاست گذاری دقیق همچنان محروم بمانند
- نگرانی از افزایش اجاره بها و فرآیند gentrification نیز مطرح است، زیرا کیفیت زندگی بالاتر می تواند به اخراج ساکنان کم درآمد منجر شود (O'Sullivan & Bliss, 2021)
نتیجه گیری
مدل شهر ۱۵ دقیقه ای اگر به درستی اجرا شود، نه تنها بحران های شهری را کاهش می دهد، بلکه به افزایش حس تعلق، عدالت فضایی و کیفیت زندگی منجر خواهد شد. معماری و طراحی شهری باید در خدمت ساختارهایی باشند که زمان، انرژی و منابع را به نفع انسان بازیابی می کنند؛ درست همان چیزی که شهر ۱۵ دقیقه ای وعده می دهد.