تحلیل شاخص دلار آمریکا و تاثیر آن بر بازارهای مالی بین المللی

چکیده

شاخص دلار آمریکا (DXY) یکی از مهم ترین شاخص های بازار مالی بین المللی است که قدرت دلار را در برابر مجموعه ای از ارزهای اصلی جهان نشان می دهد. این مقاله به بررسی مفهوم شاخص دلار، سبد ارزی آن، عوامل موثر بر نوسانات آن، روند تاریخی و تاثیرات آن بر بازارهای مالی بین المللی می پردازد. در پایان، پیشنهاداتی برای پژوهش های آینده ارائه می گردد. این تحلیل می تواند درک بهتری از جایگاه دلار در اقتصاد جهانی فراهم آورد و ابزار مفیدی برای تصمیم گیری های مالی و سیاست گذاری باشد.

۱. مقدمه

شاخص دلار آمریکا (U.S. Dollar Index یا DXY) ابزار مهمی برای سنجش قدرت نسبی دلار در برابر مجموعه ای از ارزهای خارجی است. این شاخص که توسط ICE (Intercontinental Exchange) محاسبه می شود، معیاری حیاتی برای تحلیل گران، بانک های مرکزی، سرمایه گذاران و دولت ها به شمار می رود (Borio & Disyatat, 2011). با توجه به نقش غالب دلار در مبادلات جهانی، بررسی دقیق این شاخص می تواند دیدگاه های ارزشمندی در مورد تحولات اقتصادی بین المللی ارائه کند.

۲. تعریف و ساختار شاخص دلار آمریکا (DXY)

شاخص دلار آمریکا در سال ۱۹۷۳، پس از فروپاشی نظام برتون وودز، معرفی شد (Makin, 2010). این شاخص وزن میانگین هندسی نرخ برابری دلار با شش ارز معتبر جهانی را نشان می دهد.

ارزهای تشکیل دهنده سبد DXY:

• یورو (EUR): حدود ۵۷.۶٪
• ین ژاپن (JPY): حدود ۱۳.۶٪
• پوند بریتانیا (GBP): حدود ۱۱.۹٪
• دلار کانادا (CAD): حدود ۹.۱٪
• کرون سوئد (SEK): حدود ۴.۲٪
• فرانک سوئیس (CHF): حدود ۳.۶٪

این شاخص بر مبنای عدد ۱۰۰ در سال ۱۹۷۳ پایه گذاری شده و افزایش آن به معنای تقویت دلار نسبت به سبد ارزها و کاهش آن به معنای تضعیف آن است (Schwert, 2011).

۳. عوامل موثر بر نوسانات شاخص دلار

۳.۱ سیاست های پولی فدرال رزرو

نرخ بهره و سیاست های انقباضی یا انبساطی فدرال رزرو تاثیر مستقیمی بر DXY دارند (Rogoff, 2004). افزایش نرخ بهره معمولا به تقویت دلار و بالا رفتن DXY منجر می شود، زیرا سرمایه گذاران جذب دارایی های با بازدهی بالاتر می شوند.

۳.۲ تورم و رشد اقتصادی آمریکا

تورم بالا ممکن است ارزش واقعی دلار را کاهش دهد، اما در صورت همراهی با افزایش نرخ بهره، موجب تقویت دلار می شود (Meier, 2008).

۳.۳ تنش های ژئوپلیتیکی

در زمان بحران های جهانی، تقاضا برای دارایی های امن مانند دلار افزایش می یابد (Bergsten, 2008). در نتیجه، شاخص دلار معمولا در این شرایط افزایش می یابد.

۳.۴ تراز تجاری و حساب جاری آمریکا

کسری تجاری بالا می تواند فشار کاهشی بر دلار وارد کند، ولی اثر آن وابسته به سایر متغیرهاست (Federal Reserve Bank of St. Louis, 2020).

۳.۵ جریان سرمایه گذاری جهانی

جذب سرمایه خارجی به بازارهای آمریکا می تواند باعث تقویت تقاضای دلار و رشد DXY شود (Zhang, 2012).

۴. سبد ارزی شاخص دلار و محدودیت های آن

شاخص DXY تنها شامل ارزهای توسعه یافته غربی است و به اقتصادهای نوظهور نظیر چین، هند، یا کره جنوبی توجهی ندارد.
نکات انتقادی:

• تمرکز بالا بر یورو باعث آسیب پذیری در برابر تحولات منطقه یورو شده است (Mishkin, 2019).
• حذف اقتصادهایی چون چین (با رشد فزاینده در تجارت جهانی) باعث کاهش دقت این شاخص در انعکاس قدرت واقعی دلار شده است (Rogoff, 2004).

۵. تحلیل نوسانات تاریخی شاخص دلار آمریکا

۵.۱ دهه ۱۹۸۰: اوج گیری دلار

افزایش شدید نرخ بهره توسط فدرال رزرو → شاخص DXY به حدود ۱۶۰ (۱۹۸۵) → توافق پلازا برای مهار دلار (Schwert, 2011).

۵.۲ دهه ۱۹۹۰: رشد اقتصاد آمریکا

رشد تکنولوژی و سرمایه گذاری خارجی باعث افزایش تدریجی شاخص تا حدود ۱۲۰ (۲۰۰۱) شد (Makin, 2010).

۵.۳ دهه ۲۰۰۰: رکود و کاهش دلار

رکود پس از حباب دات کام و بحران مالی جهانی باعث سقوط DXY تا زیر ۷۰ شد (Meier, 2008).

۵.۴ دهه ۲۰۱۰ و ۲۰۲۰: نوسانات ناشی از کرونا و نرخ بهره

کرونا و QE باعث تضعیف دلار شد، اما سیاست های انقباضی ۲۰۲۲ موجب رشد شاخص به بالای ۱۱۰ گردید (Bergsten, 2008).

۶. تاثیر شاخص دلار بر بازارهای مالی بین المللی

۶.۱ بازار کالاها:

قیمت جهانی طلا و نفت معمولا رابطه معکوس با شاخص دلار دارند (Mishkin, 2019).

۶.۲ بازار ارز:

تقویت DXY موجب تضعیف ارزهای دیگر و افزایش فشار بر بانک های مرکزی می شود (Zhang, 2012).

۶.۳ بازار سهام:

دلار قوی ممکن است برای صادرات شرکت های آمریکایی منفی باشد اما برای سرمایه گذاران خارجی جذابیت ایجاد کند (Schwert, 2011).

۶.۴ بازار اوراق قرضه:

افزایش DXY معمولا با رشد بازدهی اوراق خزانه داری همراه است (Rogoff, 2004).

۶.۵ اقتصادهای نوظهور:

افزایش DXY باعث افزایش هزینه استقراض، کاهش ارزش پول ملی و خروج سرمایه از این کشورها می شود (Bergsten, 2008).

۷. جمع بندی و پیشنهادات برای پژوهش های بیشتر

شاخص دلار آمریکا بازتاب دهنده وضعیت اقتصادی، سیاست پولی و اعتماد بین المللی به دلار است. نوسانات این شاخص می تواند پیامدهای گسترده ای بر اقتصاد جهانی داشته باشد. تحلیل دقیق این شاخص می تواند به درک عمیق تر از چرخه های مالی و اقتصادی جهانی کمک کند.

پیشنهادات برای پژوهش آینده:

• مدل سازی پیش بینی رفتار DXY با استفاده از شبکه های عصبی یا یادگیری ماشین.
• بررسی اثر شوک های ژئوپلیتیکی بر شاخص دلار با داده های سری زمانی.
• مطالعه اثرات شاخص دلار بر بازارهای نوظهور منطقه خاورمیانه یا آسیا.
• مقایسه DXY با شاخص های ارزی جایگزین یا طراحی شاخص های جدید با لحاظ چین و اقتصادهای نوظهور.

منابع:

1. Bergsten, C. F. (2008). The dollar and the world economy: The dollar’s role in the global financial system. Peterson Institute for International Economics.
2. Borio, C., & Disyatat, P. (2011). Global imbalances and the financial crisis: Link or no link? BIS Working Papers No. 346.
3. Federal Reserve Bank of St. Louis. (2020). The U.S. Dollar and the World Economy. Retrieved from https://www.stlouisfed.org.
4. Makin, J. H. (2010). The Role of the U.S. Dollar in the Global Economy: The Case for a New Reserve Currency. Cato Journal, 30(1), 13-38.
5. Meier, A. (2008). The Dollar's Global Role: Past, Present, and Future. World Economics, 9(4), 1-16.
6. Mishkin, F. S. (2019). The Economics of Money, Banking, and Financial Markets. 12th ed. Pearson.
7. Rogoff, K. (2004). The Dollar and its Alternatives: The Future of the International Monetary System. IMF Working Paper, WP/04/53.
8. Schwert, G. W. (2011). Stock Market Volatility and the Role of the U.S. Dollar in International Markets. Journal of Financial Economics, 102(1), 1-28.
9. U.S. Department of the Treasury. (2021). The Impact of the U.S. Dollar on Global Trade. Office of International Affairs. Retrieved from https://www.treasury.gov.
10. Zhang, W. (2012). The Changing Role of the U.S. Dollar in Global Finance: From Reserve Currency to Safe-Haven Asset. Journal of International Financial Markets, Institutions and Money, 22(5), 1200-1213.