ضعف مدیریت منابع طبیعی در ایران-شاهپور ابراهیمی

تحلیل جامع روندهای دو دهه اخیر در حوزه مدیریت منابع طبیعی کشور ایران، مجموعه ای از واقعیت های نگران کننده را آشکار کرده است. این نتایج مبتنی بر داده های سازمان های رسمی داخلی مانند سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور (JFRWO)، مرکز آمار ایران، سازمان حفاظت محیط زیست، و همچنین منابع بین المللی مانند FAO، UNDP، UNEP و World Bank بوده است.

در جمع بندی یافته ها، می توان نکات زیر را به عنوان چالش های کلیدی برشمرد:

1. نرخ بالای تخریب منابع طبیعی به ویژه در عرصه های مرتعی، جنگلی و بیابانی، با میانگین فرسایش خاک بیش از ۱۶ تن در هکتار در سال (FAO, 2022).

2. ضعف در حکمرانی منابع طبیعی و نبود انسجام میان نهادهای متولی (UNCCD, 2021).

3. کمبود سرمایه گذاری و منابع مالی با سهم کمتر از ۱٪ بودجه عمرانی به طور میانگین در دهه ۹۰ (Iran Budget Office, 2023).

4. کاهش مشارکت مردمی و عدم تحقق عدالت محیط زیستی در سطح محلی (Shahvali et al., 2018).

5. تشدید اثرات تغییر اقلیم و افزایش پدیده هایی نظیر ریزگردها، سیلاب های مخرب و خشکسالی های پی در پی (IPCC Report, 2022).

6. نبود سامانه های نظارت هوشمند و جامع در پایش و کنترل تغییرات منابع طبیعی (Remote Sensing Iran, 2023).

این چالش ها، به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک ایران که حدود ۸۵٪ از مساحت کشور را در بر می گیرند، به شدت بحرانی تر و گسترده تر هستند (Khosravi et al., 2022).

بحران مدیریت منابع طبیعی در ایران، بیش از آنکه صرفا ناشی از عوامل اقلیمی و فشارهای بیرونی باشد، محصول ضعف در حکمرانی، نبود ساختار منسجم، کم توجهی به مشارکت مردم، و سیاست گذاری های کوتاه مدت است. برای گذار از وضعیت فعلی، نیاز به تحول ساختاری، بهره گیری از فناوری، آموزش عمومی و سرمایه گذاری هدفمند وجود دارد.
اگر اقدامات موثر و شجاعانه طی ۵ سال آینده در دستور کار قرار نگیرد، هزینه های زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی آن بسیار بالاتر و جبران ناپذیر خواهد بود.