اثر ارابه موسیقی(باند واگن): چرا مردم از جمعیت پیروی می کنند؟

■در سال ۱۸۴۸ میلادی، یکی از نامزدهای ریاست جمهوری آمریکا با استفاده از دلقکی به نام دن رایس، ارابه های موسیقی را در شهرها به حرکت در آورد. این نوآوری وی در جذب مخاطب، بسیار موثر عمل کرد. موفقیت این ایده باعث شد، سیاست مداران بیشتری راغب شوند که بر روی ارابه موسیقی بنشینند و خود را در طرف موفقیت نشان دهند. رفته رفته تا سال ۱۹۰۰، استفاده از ارابه موسیقی به یک استاندارد برای تبلیغات ریاست جمهوری در آمریکا در آمد.

□اثر ارابه موسیقی که در انگلیسی به آن Bandwagon effect گفته می شود به رفتاری اشاره دارد که در آن افراد، رفتار یا اندیشه ای را می پذیرند زیرا گروه های بزرگی از افراد آن را پذیرفته اند.

●اثر ارابه موسیقی یا پدیده ی هم رنگ جماعت شدن، پدیده ای روان شناختی است که در آن افراد بدون توجه به باورهای خود و فقط به این دلیل که سایرین به کاری اقدام می کنند آن کار را انجام می دهند.

در واقع، وقتی افراد ببینند ارابه ای در حال عبور است و تعدادی بر آن سوارند، بدون اندیشیدن به درستی یا نادرستی آن کار و دلیلش، به سرعت روی آن می پرند و با اکثریت همراه می شوند.

○واژه ی Bandwagon به معنی ارابه ی موسیقی، واگنی بزرگ بوده که برای حمل گروه های سیرک و سرگرمی از آن استفاده می شده است. به تدریج از این واگن ها در مراسم پیروزی انتخابات سیاسی استفاده کردند و از این رو تا امروز از Bandwagon بودن به حضور در جایی که پیروزی در آنجا محتمل است تعبیر می شود.

■اما از لحاظ مفهومی و روان شناختی، اثر ارابه موسیقی، انتشار سریع الگویی از رفتار بین یک گروه یا جمعیت است و احتمال اینکه افراد به انجام دادن آن رفتار اقدام کنند با افزایش تعداد کسانی که پیش تر آن رفتار را داشته اند بیشتر می شود. این پدیده هنگامی اتفاق می افتد که اشخاص باور دارند *منافع* آنان با ملحق شدن به یک گروه یا جریان فراگیر، تامین می شود.

□در تعریفی ساده تر، می توان گفت اثر ارابه موسیقی تمایل ما به انجام دادن همان کاری است که دیگران انجام می دهند. این باعث می شود که نوعی تفکر گروهی به وجود بیاید که در آن مردم، بدون بررسی گزینه ها، گزینه ی پرطرفدار را انتخاب می کنند.

●اثر ارابه ی موسیقی نشان می دهد که *چرا ما تمایل داریم که بر اساس آنچه که خوب به نظر می رسد، تصمیم گیری کنیم.* یعنی سعی میکنیم همان کاری را انجام دهیم که دیگران در حال انجامش هستند، چون در این صورت کمتر مورد *انتقاد* قرار می گیریم. حتی اگر این عمل باعث انتخاب گزینه های ضعیف شود.

○اثر ارابه موسیقی در واقع یک سوگیری شناختی است. این سوگیری های شناختی نوعی خطا در تفکر هستند که بر توانایی قضاوت و تصمیم گیری افراد تاثیر می گذارند. در اثر ارابه موسیقی فرد عملی را فقط به این دلیل انجام می دهد که دیگران نیز دارند همان کار را می کنند. در این حالت فرد به *باورهای خود* توجه چندانی ندارد و پس از اینکه عملی را انجام داد به باورهای خویش رجوع می کند. اگر عمل با باورهایش مطابقت داشت ارزش زیادی برای باور خود قائل می شود، اگر با باورش تناقض داشت، باورش را نادیده می گیرد.

■سه عامل عمده در بروز اثر ارابه موسیقی مقصرند:

۱- هم فکری گروهی: اثر ارابه موسیقی اساسا نوعی هم فکری گروهی محسوب می شود. هر گاه چنین قلمداد شود که عده ی زیادی در حال انجام دادن کار خاصی هستند، فشار اعمال شده بر اعضای دیگر شدت گرفته و آن ها را نیز مجبور به انجام این کار می کند. شاید علت سهل بودن شکل گیری چنین جریان هایی همین باشد.

۲- تمایل به پیروی از هنجارها: مردم دوست دارند حق با آن ها باشد. آن ها می خواهند در تیم برنده بازی کنند. بخشی از دلیل تبعیت از مدهای جدید این است که ما اغلب برای آگاهی از رفتارهای مورد پذیرش در یک گروه، رو به اعضای گروه کرده و به رفتار آن ها نگاه می کنیم. اگر متوجه شویم که رفتاری در حال گسترش در سطح گروه است، به این نتیجه خواهیم رسید که حتما انجام دادن آن کار درستی است.

۳- ترس از عقب ماندن: ما اغلب می ترسیم از جامعه عقب بمانیم و مورد پذیرش سایرین قرار نگیریم. همین ترس یکی از نیروهای محرکه ی اثر ارابه موسیقی است. مردم دوست ندارند خیلی با بقیه تفاوت داشته باشند. به بیان ساده تر، تقریبا همه مایل اند برای پرهیز از هر گونه دردسر، هم رنگ جماعت شوند. تمایل شدید به همراه شدن با گروه باعث می شود ما تصمیم بگیریم که از هنجارهای جدید پیروی کنیم.

□اثر باند واگن در سیاست، قدرت زیادی دارد. در انتخابات، اثر باند واگن می تواند باعث شود افراد به نامزدی رای دهند که محبوبیت بیشتری دارد، حتی اگر برنامه های او را به خوبی نشناسند. این پدیده به ویژه در نظرسنجی های انتخاباتی (Election Polls) دیده می شود؛ وقتی مردم می بینند که یک کاندیدا در حال پیشروی است، ممکن است تمایل بیشتری به حمایت از او پیدا کنند. دلیل این اتفاق این است که مردم اغلب دوست دارند در طرف برنده باشند. علاوه بر این، رسانه ها با تاکید بر محبوبیت یک کاندیدا، می توانند اثر باند واگن را تقویت کنند. 

●برندها از اثر باند واگن برای افزایش فروش استفاده می کنند. در بازاریابی، اثر باند واگن یکی از استراتژی های رایج برای جذب مشتریان بیشتر است. برندها با تبلیغ این ایده که “همه در حال خرید این محصول هستند”، افراد را ترغیب می کنند که آن ها نیز همین کار را انجام دهند. یک نمونه بارز، صف های طولانی مقابل فروشگاه های اپل در هنگام عرضه آیفون های جدید است. وقتی افراد این صف ها را می بینند، ناخودآگاه احساس می کنند که محصول ارزشمندی در حال فروش است. شبکه های اجتماعی نیز نقش مهمی در این فرآیند دارند؛ پست های وایرال (Viral Posts) و نقدهای مثبت کاربران می توانند فروش یک محصول را به شدت افزایش دهند. در برخی موارد، این اثر باعث می شود محصولاتی که کیفیت متوسطی دارند، تنها به دلیل استقبال عمومی پرفروش شوند. در تبلیغات، جملاتی مانند “بیش از یک میلیون نفر این محصول را خریداری کرده اند” به طور مستقیم اثر باند واگن را فعال می کند.

○ترندهای اینترنتی با اثر ارابه موسیقی شکل می گیرند. اثر باند واگن یکی از عوامل اصلی ایجاد و گسترش ترندهای اینترنتی است. وقتی یک چالش، ویدیو یا هشتگ خاص در فضای مجازی محبوب می شود، بسیاری از کاربران تنها به دلیل دیده شدن آن توسط دیگران به آن می پیوندند. برندها و اینفلوئنسرها (Influencers) از این اثر برای افزایش تعامل و جذب فالوورها استفاده می کنند. گاهی این ترندها حتی بدون دلیل منطقی محبوب می شوند و پس از مدتی نیز فراموش می شوند. 

■بازارهای مالی تحت تاثیر اثر باند واگن قرار دارند. اثر ارابه موسیقی در دنیای سرمایه گذاری (Investment) به شکل خرید و فروش احساسی دیده می شود. وقتی قیمت سهامی به سرعت افزایش می یابد، بسیاری از سرمایه گذاران بدون بررسی ارزش واقعی آن، اقدام به خرید می کنند. این رفتار معمولا منجر به ایجاد حباب های اقتصادی (Economic Bubbles) می شود که در نهایت می تواند به سقوط بازار منجر شود. رسانه ها و شبکه های اجتماعی با داغ کردن موضوعات مالی، این اثر را تشدید می کنند. حتی سرمایه گذاران حرفه ای نیز گاهی تحت تاثیر احساسات بازار قرار می گیرند. این پدیده می تواند سودهای زیادی ایجاد کند، اما در عین حال ریسک بالایی نیز دارد.

□اثر ارابه موسیقی می تواند تفکر مستقل را کاهش دهد. یکی از معایب اثر باند واگن این است که می تواند تفکر انتقادی (Critical Thinking) را در افراد کاهش دهد. وقتی اکثریت جامعه به یک باور خاص اعتقاد دارند، افراد کمتری به بررسی صحت و سقم آن می پردازند. این موضوع در بسیاری از موارد، از تبلیغات محصولات بی کیفیت گرفته تا نظریه های توطئه (Conspiracy Theories)، دیده می شود. افراد تمایل دارند به اطلاعاتی که از سوی اکثریت پذیرفته شده است، بدون بررسی دقیق اعتماد کنند. در محیط های کاری نیز این پدیده می تواند باعث شود که کارمندان بدون بررسی ایده ها، از نظر اکثریت پیروی کنند. 

●اثر باند واگن در صنعت مد و فشن تاثیرگذار است. در دنیای مد، اثر ارابه موسیقی به وضوح دیده می شود و باعث می شود که افراد لباس ها و استایل هایی را انتخاب کنند که در جامعه محبوب شده اند. برندهای مد معمولا با ایجاد موج های تبلیغاتی، سلبریتی ها (Celebrities) و اینفلوئنسرها (Influencers) را ترغیب می کنند تا از یک سبک خاص استفاده کنند و به این ترتیب، آن را به یک ترند (Trend) تبدیل کنند. بسیاری از افراد لباس هایی را می خرند نه به دلیل علاقه شخصی، بلکه فقط به این خاطر که دیگران نیز همان سبک را انتخاب کرده اند. این پدیده همچنین باعث ایجاد چرخه های مد (Fashion Cycles) می شود که در آن سبک های قدیمی دوباره محبوب می شوند. برخی از برندها عمدا عرضه محصولات را محدود می کنند تا حس نایابی (Scarcity Effect) ایجاد کنند و مردم را ترغیب کنند که سریع تر خرید کنند. 

○اثر باند واگن در انتخاب رژیم های غذایی و سبک زندگی نقش دارد.

بسیاری از مردم رژیم های غذایی خاصی را انتخاب می کنند نه به دلیل مطالعه علمی، بلکه به دلیل اینکه افراد زیادی در حال استفاده از آن رژیم هستند. نمونه بارز این موضوع رژیم کتوژنیک (Ketogenic Diet) است که به طور ناگهانی به یک ترند جهانی تبدیل شد، در حالی که بسیاری از طرفداران آن اطلاعات دقیقی درباره مکانیسم های علمی آن نداشتند.

گیاه خواری (Vegetarianism) و رژیم های بدون گلوتن (Gluten-Free Diets) نیز تا حد زیادی تحت تاثیر اثر باند واگن قرار دارند. وقتی یک رژیم خاص توسط سلبریتی ها تبلیغ می شود، مردم بدون تحقیق به سمت آن حرکت می کنند. این اثر فقط به رژیم غذایی محدود نمی شود؛ بلکه ورزش هایی مانند یوگا (Yoga) یا کراس فیت (CrossFit) نیز به دلیل همین پدیده به سرعت محبوب شدند. تبلیغات و رسانه ها با ارائه داستان های موفقیت آمیز، این اثر را تشدید می کنند. 

■اثر باند واگن در تصمیم گیری های علمی و آکادمیک نقش دارد. در دنیای علم و آکادمی، اثر باند واگن می تواند بر تصمیم گیری های پژوهشگران و محققان تاثیر بگذارد. وقتی یک نظریه علمی یا موضوع پژوهشی خاص به محبوبیت می رسد، بسیاری از محققان بدون بررسی انتقادی به آن گرایش پیدا می کنند. نمونه هایی از این پدیده را می توان در ترندهای تحقیقاتی مانند هوش مصنوعی (Artificial Intelligence) یا تغییرات اقلیمی (Climate Change Research) مشاهده کرد. برخی از دانشمندان ممکن است صرفا به دلیل اینکه تحقیقات در یک حوزه خاص تامین مالی بیشتری دریافت می کنند، آن را انتخاب کنند. این موضوع می تواند باعث شود که تحقیقات در برخی زمینه ها رشد چشمگیری داشته باشد، اما در مقابل برخی حوزه های دیگر که به اندازه کافی محبوب نیستند، نادیده گرفته شوند. ژورنال های علمی نیز معمولا پژوهش هایی را منتشر می کنند که احتمال دریافت استناد (Citations) بیشتری دارند، که این خود اثر باند واگن را تقویت می کند. در نتیجه، برخی نظریات علمی بدون بررسی دقیق به عنوان “حقیقت مسلم” پذیرفته می شوند. 

----------

 گاهنامه مدیر