دکتر محمدرضا نمازی | رابطه درد و لذت در انسانها
درد دل نشین: پیوند پیچیده ی درد و لذت در ذهن انسان
در نگاه اول، درد و لذت دو تجربه ی متضاد به نظر می رسند؛ یکی ناخوشایند و دیگری مطلوب. اما واقعیت این است که مرز میان این دو احساس، در بسیاری از موقعیت ها مبهم می شود. گاهی انسان ها به طور آگاهانه یا ناخودآگاه وارد تجربه هایی می شوند که همزمان دردناک و لذت بخش هستند؛ تجربه هایی که ترکیبی شگفت از رنج و رضایت را در خود دارند.
زخم هایی که با لذت کنده می شوند
یکی از مثال های بارز این پدیده، کندن زخم یا پوست پوست کردن لب و صورت است. بیشتر افراد تجربه کرده اند که با وجود آگاهی از درد و حتی آسیب احتمالی، باز هم نمی توانند از این کار دست بکشند. دلیل این رفتار در دو بخش نهفته است: اول، حس کنترل. ما در این لحظه، درد را خودمان انتخاب می کنیم و این اختیار، حس رضایت می دهد. دوم، نوعی آرامش روانی یا تخلیه استرس که با این عمل همراه می شود. ترکیب این عوامل، تجربه ای پارادوکسیکال می سازد: دردی که آرامش می آورد.
هتل هایی با گذشته ای تاریک
مثال دیگر، اقامت در هتل هایی است که سابقا زندان بوده اند؛ جایی که زمانی نماد محدودیت و رنج بوده، حالا به عنوان تجربه ای لوکس و خاص با هزینه ای بالا عرضه می شود. در اینجا ما با دو موضوع روبرو هستیم: از یک سو، انسان ها جذب تجربه های منحصر به فرد و «ممنوعه» می شوند؛ از سوی دیگر، ریشه ی این علاقه به ذهنیت ماجراجویی، نوستالژی تاریخی و ارزش نمادین رنج بازمی گردد. حتی اگر خدمات این هتل ها گاه بی کیفیت یا با برخوردهای نامناسب همراه باشد، باز هم حس «من در جای خاصی بوده ام» می تواند بر ناراحتی ها غلبه کند.
ده مثال دیگر از لذت در دل رنج
· ۱. تماشای فیلم های ترسناک: تجربه ای که با وحشت و اضطراب همراه است اما بسیاری آن را لذت بخش می دانند.
· ۲. تتو کردن: دردناک است اما حس زیبایی، هویت یا خاطره را منتقل می کند.
· ۳. رفتن به سونا یا حمام بسیار داغ: گاهی تا مرز تحمل دردناک است ولی حس پاکی و رهایی دارد.
· ۴. خوردن فلفل تند: سوزش زبان و دهان به عنوان تجربه ای پرهیجان درک می شود.
· ۵. ورزش سنگین: بدن درد می گیرد ولی حس موفقیت و سلامت ایجاد می شود.
· ۶. ماساژهای دردناک (مثل ماساژ تایلندی): ممکن است رنج آور باشد اما حس رهایی از گرفتگی را به همراه دارد.
· ۷. آفتاب سوختگی بعد از حمام آفتاب: در عین درد، یادآور سفر و خاطره های خوش است.
· ۸. گوش دادن به موسیقی غم انگیز: اشک و اندوه اما با نوعی آرامش همراه است.
· ۹. بالا رفتن از کوه: رنج جسمی ولی با فتح قله لذت بخش می شود.
· ۱۰. تجربه های داوطلبانه مثل چالش های بقایی یا مسابقات سخت: افراد با علم به سختی و حتی آسیب های احتمالی، در این رقابت ها شرکت می کنند چون حس قدرت، بقا و موفقیت را تجربه می کنند.
نتیجه گیری
این پدیده ها نشان می دهند که ذهن انسان آمادگی دارد رنج را با معنایی تازه تفسیر کند. وقتی درد با معنا، خاطره، زیبایی یا قدرت کنترل همراه شود، دیگر تنها درد نیست؛ می تواند شکل جدیدی از لذت باشد. این تعامل پیچیده میان درد و لذت نه تنها در رفتارهای فردی، بلکه در فرهنگ، هنر، ورزش و حتی گردشگری هم بازتاب دارد.
منابع و مطالعه بیشتر
۱. کتاب «ذهن انسان» اثر دیوید ایگلمن
۲. مقاله های روان شناسی مثبت گرا درباره پارادوکس لذت در درد - سایت positivepsychology.com
۳. کتاب «قدرت عادت» اثر چارلز داهیگ
۴. مطالعات دانشگاه استنفورد درباره ی dopamine و تجربه ی درد/لذت
۵. مقالات منتشرشده در مجلهPsychology Today
نویسنده : دکترمحمدرضانمازی
