کتابفروشی های بوشهر دوره قاجار و پهلوی

در بندر بوشهر دوره قاجار با برخورداری از صنعت چاپ و چاپخانه انتشار کتاب سرآغازی برای ظهور عصر جدیدی در میان طبقه روشنفکران به شمار می رفت. در حوزه فرهنگی و نشر کتاب در بندر بوشهر دوره قاجار، می توان دو نگاه برای روشنفکران و نویسندگان بوشهری متصور بود. در یک سو احمدخان دریابیگی – حکمران بوشهر و بنادر – که با تسلطی که به زبان فرانسه داشت مشغول ترجمه کتابهایی مانند نوئلی و دکامرون بود که به حکایات عشاق میپرداخت و از سویی دیگر شاهد ترجمه کتاب دوستداران بشر و طلوع تمدن از سوی میرزا محمدخان بهادر(منشی) به اشاره و توصیه شیخ محمد حسین سعادت هستیم که خود او نیز به کوشش برادرش به تالیف کتابهای درسی مدرسه سعادت مظفری همت میگماشت؛ که هر دو سوی این کارزار اندیشه ها، موجب پیدایش دو نوع تفکر در جامعه مترقی و روشنفکر بوشهر میشد.

با وجود این، کتابفروشیها در بوشهر دوره قاجار در دکانها در محل بازار قرار داشتند. از جمله کتابفروشی ها در دوره قاجار میتوان به دکان آقا غلامعلی و آقا احمد شوشتری اشاره کرد. افزون بر این اداره مظفری بوشهر به دلیل برخورداری از چاپخانه محل فروش کتاب بود. گفتنی است، «آقا سید عبدالله صحاف» صحاف اداره مظفری و مسئول فروش کتاب و روزنامه بود. آقا سیدعبدالله جراید را به صورت مجلد و کتاب در می آورد و برای فروش عرضه مینمود.

همچنین مدرسه سعادت مظفری بوشهر (مادر مدارس جنوب ایران؛ تاسیس سال ۱۳۱۷ ه.ق) که محل کسب دانش و علم به شمار میرفت، کتابهای مورد نیاز خود را از تهران از سوی شیخ محمدحسین سعادت وارد میکرد و به قیمتی که انجمن وکلا مقرر میداشت به فروش میرساند. افزون بر این، بندر بوشهر از جمله شهرهای پیشتاز ایران در زمینه تاسیس قرائتخانه و کتابخانه عمومی بود. با وقوع رویداد مهمی چون انقلاب مشروطه در ایران، وجدانهای آگاه و بیدار به دنبال یک پشتوانه فکری برای آحاد ملت بودند.با این وجود، قرائتخانه ها و کتابخانه ها که می توانستند این فضای خالی فکری را پوشش دهند، یکی پس از دیگری در شهرهای مهم ایران - که از قضا مشروطه در آنجا بسیار نقش و نمود داشت- به همت دوستداران مشروطه تاسیس میشد. هر چند در آغاز، مخالفت هایی با این پدیده میشد؛ اما در مقابل، دستاوردهای آن درخشان بود. راه دشوار آگاهی توده ها، با جذب طبقات مختلف مردم راه رسیدن به خواسته های مشروطه خواهان را سرعت می بخشید. بندر بوشهر هم - که مرکز اقتصادی و فرهنگی آن روزگار بود- از قافله عقب نماند و مشروطه خواهان بوشهری برای تاسیس قرائتخانه ها پیشگام شدند.

 کتابخانه اسلامیه بندر بوشهر دوره قاجار

بندر بوشهر به ظاهر پس از شهرهای رشت، شیراز و تهران، چهارمین شهر ایران است که در آن قرائتخانه تاسیس شد. در کتاب «قرائت خانه های ایران» تاریخ تاسیس کتابخانه اسلامیه بوشهر سال ۱۳۲۹ ه.ق/1911.م ذکر شده است؛ اما بر اساس گزارشهای روزنامه حبلالمتین این کتابخانه در سال ۱۳۲۴ ه.ق/1906.م در بندر بوشهر تاسیس شد و آنگونه که شیخ محمدحسین سعادت نوشته «به همت آقا میرزا محمد منشی و آقا شیخ عبدالکریم سعادت در سنه ۱۳۲۴ ه.ق قرائتخانه اسلامیه تاسیس شد.

با آغاز دوران پهلوی حوزه چاپ و نشر کتاب و کتابفروشی به کلی دگرگون شد. در این دوره کتابفروشیها در واقع همان انتشارات کتابها بودند که به حیات فرهنگی خود ادامه می دادند. در بندر بوشهر دوره پهلوی کتابفروشی رفته رفته جای خود را در میان مشاغل دیگر به گونه ای جدید بازیابی کرد و اقشار تحصیلکرده و علاقمند علاوه بر دایر کردن قرائتخانه ها در سطح شهر، خود اقدام به گشایش کتابفروشی کردند و جوانان بسیاری از این رهگذر وارد عرصه کتاب و کتابخوانی شدند. نویسندگان بوشهری دوره پهلوی اول و دوم نیز با انتشار کتابهای خود سهم بسزایی در ایجاد شور و اشتیاق میان آحاد جامعه داشتند.

در دهه ۱۳۴۰ خورشیدی در خیابان ششم بهمن (انقلاب کنونی) دو کتابفروشی بودند. کتابفروشی دروایی، که روبروی کلیسای گریگوری قرار داشت. ملارضا دروایی صاحب کتابفروشی، روضه خوان محلی و اهل مطالعه بود. او کتابهای تاریخی و مذهبی و مجله مکتب اسلام می فروخت. دیگری کتابفروشی پیمان، که صاحب آن شخصی به نام دهقان بود. این کتابفروشی به میدان شهر نزدیک بود. از دیگر کتابفروشی های بندر بوشهر کتابفروشی حسین دهدار و کتابفروشی غلامحسین داد در خیابان شاهپور (خیابان لیان) بود. 

مشتریان کتابفروشی دهدار بیشتر روشنفکران آن دوره و بخصوص جوانان چپ بودند. پیشتر از این دو، یوسف سامی در همین خیابان نوشت افزار و کتابفروشی داشت. همچنین کتابفروشی و مطبوعاتی امیرکبیر متعلق به محمدمهدی درزی در همسایگی کتابفروشی و لوازم اداری داد در خیابان شاهپور (لیان)، کتابفروشی عبدالرحیم علیباشی روبروی اداره فرهنگ (کتابفروشی سبحان در خیابان معلم) و کتابفروشی رهنمایی در محله کوتی از دیگر کتابفروشی های قدیمی بندر بوشهر به شمار می آیند.