نگاهی به نظریه جودیت باتلر و کتاب آشفتگی جنسیتی

نگاهی به نظریه جودیت باتلر و کتاب آشفتگی جنسیتی

نویسنده: محمدحسین ایراندوست

مقدمه

جودیت باتلر (Judith Butler)، فیلسوف، نظریه پرداز جنسیت و فمینیست آمریکایی، یکی از تاثیرگذارترین چهره های فکری در قرن بیستم و بیست ویکم است. او در سال ۱۹۵۶ در اوهایو متولد شد و آثارش عمدتا در حوزه فلسفه پساساختارگرایی، نظریه کوئیر و مطالعات جنسیت قرار دارند. باتلر با نگاهی انتقادی به مفاهیم سنتی جنسیت، هویت و قدرت، چارچوب های جدیدی را برای فهم این موضوعات ارائه کرده است. معروف ترین اثر او، کتاب « آشفتگی جنسیتی» یا (Gender Trouble: Feminism and the Subversion of Identity) است ، که در سال ۱۹۹۰ منتشر شد، نقطه عطفی در مطالعات فمینیستی و جنسیتی به شمار می رود.

افکار جودیت باتلر

باتلر معتقد است که جنسیت (Gender) نه یک واقعیت زیستی ثابت، بلکه یک سازه اجتماعی و فرهنگی است که از طریق عملکردها و تکرارهای روزمره شکل می گیرد. او مفهوم «اجرای جنسیت» (Gender Performativity) را مطرح می کند، به این معنا که جنسیت چیزی نیست که ما «هستیم»، بلکه چیزی است که ما «انجام می دهیم». این دیدگاه با تکیه بر ایده های فیلسوفانی چون میشل فوکو و ژاک دریدا، ساختارهای قدرت و گفتمان هایی را که هویت های جنسیتی را تولید می کنند، زیر سوال می برد.

باتلر همچنین به نقد دوگانه های سنتی مانند (زن – مرد) و ( طبیعت – فرهنگ) پرداخته و استدلال می کند که این دوگانه ها نه تنها ساده انگارانه هستند، بلکه در خدمت تثبیت نظام های سلطه عمل می کنند. او با تاکید بر سیالیت هویت، راه را برای نظریه کوئیر باز کرد که هنجارهای جنسی و جنسیتی را به چالش می کشد.

انتقادات باتلر به فمینیسم

باتلر اگرچه خود را در سنت فمینیستی می بیند، اما انتقادات جدی به برخی جریان های فمینیسم، به ویژه فمینیسم لیبرال و رادیکال، وارد کرده است. او معتقد است که فمینیسم سنتی با تمرکز بر «زن» به عنوان یک مقوله یکپارچه و ثابت، ناخواسته همان ساختارهای دوگانه ای را تقویت می کند که خود قصد براندازی شان را دارد. به نظر باتلر، این رویکرد تفاوت های میان زنان (مانند نژاد، طبقه، و جهت گیری جنسی) را نادیده می گیرد و هویت زنانه را به یک essence یا جوهر ثابت تقلیل می دهد.

او همچنین به فمینیسم انتقاد می کند که گاهی با پذیرش پیش فرض های هنجارمند جنسیتی (مانند تقابل زن و مرد)، به جای تخریب این هنجارها، آن ها را بازتولید می کند. از نظر باتلر، فمینیسم باید به جای تلاش برای برابری در چارچوب های موجود، به بازاندیشی و براندازی خود این چارچوب ها بپردازد.

«آشفتگی جنسیتی»: (Gender Trouble)

کتاب *آشفتگی جنسیتی* یکی از مهم ترین آثار باتلر است که در آن او نظریه خود درباره جنسیت و هویت را بسط می دهد. این کتاب سه بخش اصلی دارد:

1. نقد فمینیسم و سوژه زن:

باتلر در این بخش نشان می دهد که فمینیسم با فرض وجود یک سوژه واحد به نام «زن»، به طور ناخواسته ساختارهای قدرت را تقویت می کند. او استدلال می کند که هویت جنسیتی پیش از آنکه ذاتی باشد، از طریق گفتمان ها و هنجارها ساخته می شود.

2. نظریه اجرای جنسیت :

باتلر در اینجا ایده اصلی خود را مطرح می کند که جنسیت یک «عملکرد» (Performance) است، نه یک واقعیت طبیعی. او با مثال هایی از رفتارهای روزمره و هنجارهای اجتماعی نشان می دهد که ما جنسیت را از طریق تکرار الگوهای خاص «اجرا» می کنیم.

3. براندازی و رهایی :

در بخش پایانی، باتلر پیشنهاد می کند که با به هم ریختن این اجراها (مثلا از طریق طنز، پارودی یا مقاومت در برابر هنجارها)، می توان به براندازی نظام های جنسیتی دست یافت. او از پدیده هایی مانند درگ (Drag) به عنوان نمونه هایی از این براندازی یاد می کند.

پژوهش نشان می دهد که کتاب «آشفتگی جنسیتی» (Gender Trouble) نوشته جودیت باتلر، منتشر شده در سال ۱۹۹۰، استدلال می کند جنسیت امری نمایشی است و از طریق تکرارهای اجتماعی ساخته می شود، نه ذاتی.

به نظر می رسد باتلر نظریه فمینیستی را که هویت یکپارچه ای نیاز به نمایندگی دارد نقد می کند و نشان می دهد جنسیت تحت تاثیر عواملی مانند طبقه، قومیت و جنسیت قرار دارد.

شواهد به این سمت متمایل هستند که باتلر تمایز بین جنس و جنسیت را رد می کند و هر دو را اجتماعی ساخته شده می داند.

احتمالا باتلر خواستار به چالش کشیدن دسته بندی های جنسیتی از طریق عملکردهایی مانند درگ است تا دوگانگی های جنسیتی را بی ثبات کند.

خلاصه کتاب

کتاب «آشفتگی جنسیتی» اثر جودیت باتلر یکی از متون کلیدی در مطالعات جنسیت و نظریه کوئر است که در سال ۱۹۹۰ منتشر شد. این کتاب استدلال می کند که جنسیت نه یک ویژگی ذاتی، بلکه امری نمایشی است که از طریق تکرارهای روزانه در گفتار و تعاملات اجتماعی ساخته می شود. باتلر نقدی بر نظریه فمینیستی ارائه می دهد و فرضیه وجود هویتی یکپارچه که نیاز به نمایندگی دارد را به چالش می کشد، و نشان می دهد که دسته بندی های «مرد» و «زن» تحت تاثیر عواملی مانند طبقه، قومیت و جنسیت پیچیده می شوند.

الف- زیستی یا اجتماعی:

یک نکته غیرمنتظره این است که باتلر تمایز سنتی بین جنس (زیستی) و جنسیت (اجتماعی) را رد می کند و استدلال می کند که هر دو اجتماعی ساخته شده اند، نه صرفا زیستی. او همچنین پیشنهاد می دهد که عملکردهایی مانند درگ می توانند دسته بندی های جنسیتی را به چالش بکشند و دوگانگی های جنسیتی را بی ثبات کنند، که این ایده در زمان انتشار بحث برانگیز بود.

ب- گزارش چاپ و انتشار :

کتاب «آشفتگی جنسیتی» (Gender Trouble: Feminism and the Subversion of Identity) نوشته جودیت باتلر، فیلسوف و نظریه پرداز جنسیت آمریکایی، در سال ۱۹۹۰ توسط انتشارات Routledge منتشر شد. این کتاب به سرعت به یکی از متون بنیادی در مطالعات جنسیت و نظریه کوئر تبدیل شد و بیش از ۱۰۰٬۰۰۰ نسخه از آن در کشورهای مختلف و به زبان های گوناگون به فروش رسید. نسخه فارسی آن در سال ۱۳۸۶ توسط امین قضایی ترجمه و به صورت الکترونیکی در وب سایت مجله شعر منتشر شد.

ایده های اصلی و مضامین

باتلر در این کتاب استدلال می کند که جنسیت امری نمایشی (performativity) است، به این معنا که از طریق تکرارهای پیوسته در گفتار و تعاملات اجتماعی ساخته و حفظ می شود، نه اینکه ذاتی یا زیستی باشد. این ایده به شدت با دیدگاه های سنتی که جنسیت را نتیجه بیولوژیک می دانند، در تضاد است. خلاصه ای از ایده های اصلی و مضامین کتاب به شرح زیر است :

1- ایده اصلی : جنسیت نمایشی است و از طریق تکرارهای اجتماعی حفظ می شود. مضمون : نمایشی بودن جنسیت، به چالش کشیدن هنجارهای سنتی جنسیتی.

2- ایده اصلی : نقد نظریه فمینیستی که فرض می کند هویتی یکپارچه نیاز به نمایندگی دارد، با در نظر گرفتن پیچیدگی های ناشی از طبقه، قومیت و جنسیت. مضمون : نقد سیاست هویت، تقاطع مندی (intersectionality) شامل طبقه، قومیت و جنسیت.

3- ایده اصلی : رد تمایز بین جنس و جنسیت، و استدلال بر اجتماعی بودن هر دو. مضمون : ساخت اجتماعی جنس و جنسیت، رد تعیین گرایی زیستی.

4- ایده اصلی : هویت جنسیتی توهمی است که از طریق اعمال ساخته می شود، نه بیان آن، و بازتعریف پذیر است. مضمون : توهم هویت جنسیتی ثابت، سیالیت و احتمالی بودن جنسیت.

5- ایده اصلی : خواستار به چالش کشیدن دسته بندی های جنسیتی از طریق عملکردهایی مانند درگ برای بی ثبات کردن دوگانگی ها. مضمون : اقدام subversive، طنز (مانند درگ)، نقد دوگانگی های خارجی/داخلی.

6- ایده اصلی : نقد ایده های اساسی مانند غریزه مادری کریستوا، و استدلال بر اجتماعی بودن مادری (با ارجاع به فوکو، تاریخ جنسیت، (۱۹۷۶). مضمون : نقد اساسی گرایی، نقش گفتمان در ساخت هویت، فمینیسم

7- ایده اصلی : پیشنهاد فمینیسمی بدون ضمایر جنسیتی فرض شده، از طریق تکرار و معناسازی، و سیاست تحول آفرین از طریق طنز. مضمون : قدرت قضایی-گفتمانی، سیاست سوژه/شیء غیردوگانه، فمینیسم تحول آفرین.

این ایده ها و مضامین بر اساس مرور صفحه ویکی پدیای انگلیسی و منابع دیگر مانند (Etemad Online) و کتاب «آشفتگی جنسیتی» اثر جودیت باتلر تهیه شده است.

زمینه و تاثیر

کتاب در زمان انتشار بحث برانگیز بود، به ویژه به دلیل رد تمایز بین جنس و جنسیت و تاکید بر سیالیت جنسیتی. این کتاب الهام بخش جنبش های اعتراضی نیز بوده است، مانند خواندن آن در اعتراض مقابل پارلمان مجارستان در ۲۳ نوامبر ۲۰۱۸ علیه تصمیم ویکتور اوربان برای قطع بودجه مطالعات جنسیت. همچنین، نقدهایی مانند مقاله مارتا نوسبام در سال ۱۹۹۹ («استاد طنز»، به سبک نگارش پیچیده باتلر اشاره داشت، اما باتلر در مقدمه ویرایش ۱۹۹۹ کتاب پاسخ داد و منتقدان را به ریچارد نیکسون تشبیه کرد

جزئیات بیشتر

باتلر در مصاحبه ای با «گاردین» توضیح داد که هدف اصلی کتاب نقد فرضیه های هتروسکسوالیستی در فمینیسم بود، اما بیشتر به دسته بندی های جنسیتی پرداخت. او تاکید کرد که مفهوم «زن» می تواند و باید تغییر کند تا شامل زنان ترنس نیز شود، که بازتابی از ایده های کتاب است. همچنین، منابع دیگر نشان می دهند که کتاب بیش از ۱٬۴۶۰ نقد دریافت کرده، که نشان دهنده تاثیر گسترده آن است.

«آشفتگی جنسیتی» نه تنها فمینیسم را به بازنگری در مفروضات خود واداشت، بلکه زمینه ساز پیدایش نظریه کوئیر شد که امروزه در مطالعات جنسیت، فرهنگ و سیاست نقش مهمی دارد. با این حال، سبک پیچیده نگارش باتلر و تاکید او بر نظریه به جای عمل گرایی، انتقاداتی را نیز از سوی برخی فمینیست ها و فعالان به دنبال داشته است.

نتیجه گیری

«آشفتگی جنسیتی» نه تنها نظریه فمینیستی و مطالعات جنسیت را متحول کرد، بلکه پایه ای برای نظریه کوئر و بحث های مدرن درباره سیالیت جنسیتی فراهم کرد. این کتاب با تاکید بر نمایشی بودن جنسیت و رد تعیین گرایی زیستی، دیدگاه های جدیدی را در سیاست و فرهنگ ارائه داد.

در مجموع، جودیت باتلر با ایده های نوآورانه خود، درک ما از جنسیت، قدرت و هویت را دگرگون کرده و همچنان یکی از برجسته ترین متفکران معاصر باقی مانده است.

منابع:

· Etemad Online: https://www.etemadonline.com

· Wikipedia - Gender Trouble](https://en.wikipedia.org/wiki/Gender_Trouble)

· The Atlantic - The Phantasms of Judith Butler : (https://www.theatlantic.com/books/archive/2024/ 03/ judith-butler-whos-afraid-of-gender/677874/)

· The Guardian - Judith Butler interview on gender] https://www.theguardian.com/lifeandstyle/ 2021/sep/ 07/ judith-butler-interview-gender

· Goodreads - Gender Trouble by Judith utler : (https://www.goodreads.com/book/show /85767 .Gender_Trouble

· https://www.etemadonline.com

· The Guardian - Judith Butler interview on gender

· Goodreads - Gender Trouble by Judith Butler