انواع نظریه در جامعه شناسی

انواع نظریه در جامعه شناسی

در جامعه شناسی نظریات متعددی وجود دارد که تنوع آن ها ناشی از عوامل گوناگونی است. در جدول زیر انواع نظریات بر اساس ملاک هایی مانند موضوع، روش و ... مشخص شده است.

ملاک تمایز نظریه ها

انواع نظریه های جامعه شناختی

موضوع

نظریه های ساختی، کارکردی، تقابلی، دیالکتیکی، مبادله، نقش اجتماعی، کنش اجتماعی و ...

1. روش

تاریخی، اثباتی، تفسیری، دیالکتیکی

زمان پیدایش

کلاسیک، مدرن، پست مدرن

• مکان

نظریات امریکایی، اروپایی، جهان سومی

نحوه تبیین و توسعه

رسمی، غیررسمی، قیاسی، استقرایی

دیگر عوامل

نظریات خرد و کلان، ذهنی و عینی، علمی و ایدئولوژیک، مارکسیستی و غیرمارکسیستی

البته هر نظریه جامعه شناسی ترکیبی از عوامل فوق است. در این صورت می توان یک نظریه را توصیفی، ترکیبی، خرد، دیالکتیکی، عینی و در مقابل نظریه دیگر را تبیینی، دیالکتیکی، کلان، تاریخی و ذهنی یا عینی نامید.[15]

علل تنوع نظریه های معاصر جامعه شناسی
از میان جامعه شناسانی که در سال های اخیر عوامل تنوع نظریه های متاخر جامعه شناسی را احصاء کرده اند، «استیل من» به چهار دسته علت اشاره می کند:
1.   علل فکری است که به درون رشته جامعه شناسی و به تاثیرات فکری نظریه پردازان کلاسیک مربوط می شود. به این صورت که هر نظریه پردازی به گونه متفاوتی از کلاسیک ها تغذیه کرده است.
2.   علل فکری که به خارج از رشته جامعه شناسی مربوط می شود. نظریه پردازان متاخر جامعه شناسی نیز از مباحثی که از بیرون رشته جامعه شناسی مطرح شده اند اثر پذیرفته اند، مثلا ساخت گرایی در زبان شناسی بر نظریه جامعه نظارتی فوکو اثر گذاشته است.
3.   ویژگی های اجتماعی که بر زندگی شخصی نظریه پرداران متاخر اثر گذاشته است. مثلا گفته می شود نظریه بازتولید اجتماعی و سرمایه اجتماعی بوردیو از تجربه اش در دوران تحصیل در مدرسه به شدت تاثیر پذیرفته است.
4.   عوامل اجتماعی خارج از زندگی نظریه پرداز (مثل روندها و رخدادهای مهم اجتماعی و سیاسی در جامعه و جهان)، مثلا رشد فزاینده فناوری ارتباطات و اطلاعات که در دو دهه اخیر، مستقیما بر تکوین نظریه بازاندیشانه گیدنز اثر گذاشته است.[16