چرا امام حسن علیه السلام به وصیت و سفارش امیرالمومنین علیه السلام ، ابن ملجم لعنه الله علیه را عفو نکرد ؟

 پاسخی به دو شبهه ای که هر سال در ایام شهادت امیرالمومنین حضرت علی علیه السلام مطرح می شود .

چرا امام حسن علیه السلام به وصیت و سفارش امیرالمومنین علیه السلام ، ابن ملجم لعنه الله علیه را عفو نکرد ؟

نویسنده : مهدی سلمانی { دین پژوه }

یکی از سوالات و شبهاتی که هر سال در ایام شهادت امیرمومنان امام علی علیه السلام مطرح می شود ، عدم عفو ابن ملجم لعنه الله علیه توسط امام حسن علیه السلام بنا بر سفارش امیرمومنان در وصیتشان به ایشان است .

در پاسخ به این سوال و سوالات مشابه آن باید گفت که اساسا امیرالمومنین حضرت علی علیه السلام چنین وصیتی را برای امام حسن علیه السلام مطرح نفرمودند .

شاید عده ای به نامه شماره ۲۳ در نهج البلاغه که به عنوان وصیت امیرالمومنین نقل شده اشاره کرده و مدعی شوند حضرت امیر در آنجا صراحتا به موضوع عفو و گذشت اشاره میفرمایند . در رابطه با نامه ۲۳ نهج البلاغه باید گفت که مرحوم کلینی رحمت الله علیه آن نقل را به طور کامل تر و مفصل تری در کتاب کافی آورده اند که مرحوم سیدرضی رحمت الله علیه فقط بخشی از آن را در نهج البلاغه نقل کرده و این نقل از لحاظ سندی مرسل و معلق محسوب می شود ، به این معنی که دچار ارسال و حذف اسناد شده و از طرف دیگر سند آن با «ابراهیم بن اسحق احمری» آغاز می شود که از محدثان قرن سوم بوده و رجالیون او را بسیار ضعیف و غیر قابل اعتماد می دانند . در نتیجه این نقل اعتباری ندارد . اما با صرف نظر از اشکالات سندی و بر فرض صحت این نقل ، باید گفت اساسا این روایت ، وصیت امیرمومنان به امام حسن علیه السلام نیست ، بلکه وصیت و سفارشات حضرت بر اصحاب و یاران است که به عیادت ایشان آمده بودند . در نهایت تنها در انتهای روایت است که امیرمومنان ، امام حسن علیه السلام را خطاب قرار می دهند :
«ثم اقبل علی الحسن علیه السلام فقال یا بنی ضربه مکان ضربه و لا تاثم .»
به این معنی که ( سپس رو به حسن علیه السلام کرد و فرمود : پسر جانم ، یک ضربت به جای یک ضربت ، مبادا گناه ورزی )
در این خطاب حضرت علی به امام حسن علیهم السلام نیز اصطلاح « لا تاثم » انسان را در صحت نقل دچار تردید می کند ، به این دلیل که چرا امیرمومنان باید فرزند خود امام حسن علیه السلام را که در مقام امامت و ولایت جانشین پدر است و صاحب مقام عصمت می باشد ، اینچنین خطاب قرار دهد . در نتیجه سفارشی از سوی امیرمومنان به امام حسن علیه السلام نسبت به عفو و گذشت ابن ملجم لعنه الله علیه صورت نگرفته است اما اینکه اساسا چرا امام حسن باید ابن ملجم را قصاص می کرد ، موضوع دیگری است . چراکه در مرام اسلام عفو و گذشت بالاتر از قصاص و انتقام است و در پاسخ باید گفت که در اینجا الزامی وجود داشت که امام حسن علیه السلام باید حتما ابن ملجم را قصاص می کرد ، چراکه ایشان با یک حق شخصی و خانوادگی صرف طرف نبود تا به راحتی تصمیم به گذشت یا قصاص بگیرند ، بلکه پای حق جامعه مسلمین در میان بود ، چراکه امیرمومنان حضرت علی علیه السلام خلیفه مسلمین بود و ابعاد منفی ترور ایشان گریبان گیر کل جامعه اسلامی بوده و جنبه های منفی و عمومی شقاوت ابن ملجم در ترور امیرمومنان خیلی بیشتر از جنبه خصوصی و خانوادگی آن محسوب میشود . اگر امام حسن تصمیم به گذشت می گرفت باید به تک تک افراد جامعه پاسخگو می بود که چرا از خون خلیفه مسلمین گذشتم ! این موضوع به حدی مهم بود که شخص امیرمومنان به امام حسن فرمود :
«قاتل مرا طوری قصاص کن که قاتل پیامبر را قصاص می کنند»
{ ارشاد/ج۱/ص۲۱-۲۲ }
تصمیم به همین نوع برخورد را امیرمومنان با قاتلین خلیفه سوم(عثمان) داشت تا از لحاظ جنبه عمومی جرم تک تک آنان را محاکمه کند، اما هیچ گاه شرایط عملی کردن آن پیش نیامد و حضرت درگیر جنگ های داخلی شد . اگر امام حسن آن ملعون را قصاص نمی کرد ، باب خلیفه کشی همچنان مفتوح میماند و جامعه ایشان را مقصر می دید . از طرف دیگر شرایط حاکم بر جامعه طوری بود که هر آن این امکان وجود داشت که عده ای به بهانه ترور و شهادت امیرمومنان دست به شمشیر برده و جنگ و خونریزی به راه انداخته و به تسویه حساب های سیاسی خونین بپردازند . موضوعی که خود امیرمومنان هم به آن اشاره دارند ( در نامه ۴۷ نهج البلاغه ) تا جایی که به یاران و خویشاوندان سفارش اکید می کنند که مبادا جسد ابن ملجم را مثله کنید . جامعه در چنین شرایط شعله وری قرار داشت و باید از هرگونه جنگ و شیطنتی جلوگیری می شد .
در نتیجه وجود نازنین امام حسن علیه السلام با توجه به شرایط جامعه و در نظر داشتن جنبه عمومی جرم و برای جلوگیری از بروز جنگ و خونریزی داخلی، مجبور به قصاص آن ملعون بود تا آتش را خاموش کند و فتنه ها را بخواباند .

والسلام نامه تمام