مدل های دولومیتی شدن و تکامل سیالات دیاژنزی دولومیت ساز در پلاتفرم کربناته سازند آسماری
- سال انتشار: 1403
- محل انتشار: فصلنامه پژوهش های دانش زمین، دوره: 15، شماره: 2
- کد COI اختصاصی: JR_ESRJ-15-2_008
- زبان مقاله: فارسی
- تعداد مشاهده: 207
نویسندگان
شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب، اهواز، ایران
گروه حوضه های رسوبی و نفت، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، ایران، تهران
گروه زمین شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه تهران، تهران، ایران
گروه زمین شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
گروه زمین شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
چکیده
مقدمه سازند دولومیتی آسماری با سن الیگوسن-میوسن در سراسر صفحه عربی به صورت میادین هیدروکربنی عظیم و متعدد در جنوب غربی ایران، عراق، عربستان سعودی و امارات متحده عربی گسترش یافته است. بهطور کلی، سازند آسماری و سازندهای معادل آن در مناطق مجاور بیش از ۹۰ درصد از مخازن نفتی قابل استحصال را تشکیل دادهاند (Ghazban, ۲۰۰۷). به نظر میرسد که بهترین واحدهای مخزنی در بخش کربناته سازند آسماری در واحدهای دولومیتی تشکیل شده است و این واحدها دارای کیفیت مخزنی بهتری نسبت به واحدهای سنگ آهکی و سیلیسی آواری هستند. توالی های دولومیتی نقش مهمی در تولید نفت و گاز در حوضه های هیدروکربنی اصلی جهان ایفا می کنند (Fallah-Bagtash et al, ۲۰۲۰; Noorian et al, ۲۰۲۰; Omidpour et al, ۲۰۲۱; ۲۰۲۲; Fallah-Bagtash et al, ۲۰۲۲). بهطور مشابه، در بخش کربناته مخزن آسماری با ویژگیهای مخزنی اولیه ضعیف، فرآیندهای شکستگی و دولومیتی شدن باعث افزایش تخلخل و نفوذپذیری و در نتیجه افزایش تولید هیدروکربن شده است (Aqrawi et al, ۲۰۰۶). در میدان نفتی شادگان به دلیل ماهیت کربناته - آواری، بخشهای مختلف این سازند نیز در معرض فرآیند دولومیتی شدن قرار گرفته است. همین امر منجر به توسعه تخلخل و تراوایی در بخشهای مختلف آن شده است. در این پژوهش با استفاده از دادههای مختلف از جمله مطالعات پتروگرافی دقیق به همراه مطالعات ژئوشیمیایی دولومیتها، به بررسی انواع دولومیتهای شناسایی شده در سازند آسماری در میدان نفتی شادگان، مدلهای دولومیتی شدن، تاریخچه دیاژنتیکی، تغییرات تاخیری و تکامل سیالات دولومیت ساز در محیطهای دیاژنزی مختلف در توالی کریناته سازند آسماری پرداخته شده است. نتایج این مطالعه میتواند در نهایت برای دستیابی به تاثیر دولومیتی شدن بر پتانسیل مخزنی توالی کربناته آسماری در این میدان به کار گرفته شود. مواد و روشها این مطالعه براساس نتایج حاصل از مطالعات پتروگرافی ۱۱۲۳ مقطع نازک تهیه شده از مغزههای حفاری ۵ چاه در میدان نفتی شادگان انجام گرفته است. کلیه مقاطع نازک میکروسکوپی توسط محلول آلیزارین قرمز و فروسیانید پتاسیم به منظور تشخیص کانی کلسیت از دولومیت به روش دیکسون (Dickson, ۱۹۶۵) رنگ آمیزی گردید. به منظور نامگذاری دولومیت ها از طبقه بندی بافتی دولومیت (dolomite-rock texture) ارائه شده توسط سیبلی و گرگ (Sibley and Gregg, ۱۹۸۷)، مازولوو (Mazzullo, ۱۹۹۲)، چن و همکاران (Chen et al, ۲۰۰۴) و آدابی (Adabi, ۲۰۰۹) استفاده شده است. آنالیز رخسارهای و تفسیر محیط رسوبی برمبنای روش بورچت و رایت (Burchette and Wright, ۱۹۹۲) و فلوگل (Flugel, ۲۰۱۰) صورت گرفته است. تعداد ده مقطع نازک بدون پوشش نیز با میکروسکوپ کاتدولومینسانس آنالیز شد. این آنالیز در آزمایشگاه مرکزی دانشگاه فردوسی مشهد انجام شد. ده نمونه با روکش طلا با تصویربرداری الکترونی پراکنده با استفاده از میکروسکوپ الکترونی روبشی (SEM) به منظور ارزیابی انواع دولومیت، اندازه ی بلورها، ریز بافت ها و فضاهای منفذی آنالیز شدند. در نهایت، تعداد ۳۲ نمونه دولومیتی از نظر محتوای عناصر اصلی و فرعی با استفاده از دستگاه اسپکتروفتومتری جذب اتمی (AAS) در دانشگاه فردوسی مشهد مورد آزمایش قرار گرفتند. نتایج و بحث سازند آسماری، در میدان نفتی شادگان با سن الیگوسن- میوسن، متشکل از واحد کربناته با توالیهای سیلیسیآواری است که بهطور عمده از سنگ آهک متوسط تا ضخیم لایه و دولومیت با میان لایههای شیل و ماسه سنگ تشکیل شده است. توصیف دقیق مغزهها و مطالعات پتروگرافی توالی رسوبی آسماری منجر به شناسایی ۲۶ ریزرخساره کربناته - تبخیری گردید. بهطور کلی، شواهد کانیشناسی، ژئوشیمیایی و به ویژه ارتباط متقابل رخسارهها با توزیع دولومیت، بیانگر دولومیت شدن توسط پنج مکانیزم/مدل مختلف در پلاتفرم کربناته سازند آسماری است. این مدلها عبارتند از: مدل سابخا، مدل نشتی- برگشتی، مدل اختلاط آب شور و شیرین، مدل دولومیتی شدن تدفینی و مدل دولومیتی شدن توسط باکتریها. دولومیتی شدن به عنوان مهمترین فرآیند دیاژنتیکی در توالی رسوبی سازند آسماری در چندین محیط دیاژنتیکی اعم از همزمان با رسوبگذاری (نزدیک سطح)، تدفین کمعمق و تدفین متوسط تا عمیق تشکیل شده است. نتیجهگیری براساس شواهد بافتی و ژئوشیمیایی چهار نوع مختلف دولومیت شناسایی شده در توالی رسوبی سازند آسماری عبارتند از: D۱ (بسیار ریز تا ریزبلور و حفظ کننده فابریک)، D۲ (ریز تا متوسط بلور و حفظ کننده فابریک)، D۳ (متوسط تا درشت بلور و مخرب فابریک) و D۴ (درشت بلور و مخرب فابریک). دولومیتی شدن در پلانفرم آسماری توسط ۵ مدل یا مکانیزم صورت گرفته است. دولومیتهای D۱ بلافاصله پس از رسوبگذاری یا در حین تدفین کمعمق، در سطح یا بهطور دقیق زیر حدفاصل رسوب-آب در رخسارههای گل پشتیبان نهشته شدهاند. دولومیتهای D۲ و D۳ فراوانترین نوع دولومیتها هستند که بیشترین سهم را در توزیع تخلخل در مخزن آسماری دارند. براساس شواهدی از قبیل همراهی آنها با استیلولیتهای نسل اول و غلظت نسبتا بالای آهن، این دولومیتها طی مراحل تدفین توالی رسوبی آسماری تشکیل شدهاند. این دولومیتها از سیالات حوضهای بسیار شور و گرم و یا از انحلال کلسیت پر منیزیم یا دولومیتهای پیشین یا تبلور مجدد D۱ تشکیل شدهاند. D۴ و دولومیتهای مربوط با رخسارههای شیلی، در محیط تدفین عمیقتر توسط فرآیندهای هیدروترمالی، و سیالات داغ و کمی شور که تحتتاثیر غنی شدگی شورابه قرار گرفته بودند، تشکیل شدهاند.کلیدواژه ها
مدل های دولومیتی شدن, تکامل دیاژنتیکی, میدان نفتی شادگان, سازند آسماری, الیگوسن - میوسناطلاعات بیشتر در مورد COI
COI مخفف عبارت CIVILICA Object Identifier به معنی شناسه سیویلیکا برای اسناد است. COI کدی است که مطابق محل انتشار، به مقالات کنفرانسها و ژورنالهای داخل کشور به هنگام نمایه سازی بر روی پایگاه استنادی سیویلیکا اختصاص می یابد.
کد COI به مفهوم کد ملی اسناد نمایه شده در سیویلیکا است و کدی یکتا و ثابت است و به همین دلیل همواره قابلیت استناد و پیگیری دارد.