بررسی تطبیقی پیر و مرشد در فرهنگ ایران و شبه قاره هند (با تکیه بر عصر مغول تا تیموریان)

زبان فارسی به عنوان یکی از گنجینه های علمی و فرهنگی، بستر انتقال دانش بشری در حوزه وسیعی از تمدن های کهن جهان به ویژه قلمرو گسترده امپراتوری ایران و شبه قاره را در بر می گرفت که ابتدا توسط جنگجویان ایرانی و صوفیان برجسته مسلمان به آنجا وارد شد و در دوره بابریان هند به اوج خود رسید. به دلیل اعتقاد شدید سلاطین و شاهزادگان تیموری، دوره ایلخانان و تیموریان علی الخصوص قرن نهم یکی از دوره های طلایی رواج تصوف در ایران و شبه قاره هند به حساب می آید. آنها مشایخ صوفیه را بسیار بزرگ می داشتند و امتزاج شریعت و طریقت در این عهد باعث گردید که مردم، اصحاب خانقاه را به عنوان متصدیان امور شرع ببینند. شبه قاره نیز رواج روزافزون تعلیمات صوفیه و تشویق های حکومت وقت سبب گردید در کنار حیات ادب فارسی، درویشی و تصوف به گونه ای نفوذ کند که در قرن نهم و دهم کمتر شاعر و نویسنده ای در تمام مناطق هند ازذوق عرفانی و جلوه های آن بی بهره باشد. در این مقاله سعی کردیم با نگاهی تطبیقی به تحلیل دیدگاه برخی از شاعران شاخص عارف ایران و هند در عهد مغول تا تیموری؛ اعم از مفاهیم مشترک، افراد شاخص و فرقه های معروف صوفیه دوره ایلخانان و تیموریان با تکیه بر مقایسه مفهوم پیر و مراد در عرفان ایران و هند بپردازیم. از آنجا که سهم ایرانیان در پایه گذاری فرهنگ و تمدن ایرانی و گسترش عرفان و تصوف اسلامی در کشورهای شبه قاره، اعم از سهروردی و چشتیه ، کبرویه و نقش بندیه در این عهد چشمگیر است؛ به عبارت دیگر به علت این که بنیانگذران و بسیاری از اقطاب این مکاتب صوفیه ایرانی بودند، بررسی تطبیقی هر کدام از مفاهیم عرفانی مشترک دو منطقه بویژه در شعر شاعران عارف شاخص این دوره قابل تحقیق و تامل است.

کلیدواژه ها:

ایران و شبه قاره ، مفهوم پیر ، دوره مغول ، ایلخانی و تیموری ، جمالی دهلوی ، مولوی ، حافظ