روح الله احسانی - دانشجوی دکترای مهندسی عمران، سازه های هیدرولیکی، دانشگاه تبریز
یوسف حسن زاده - استاد گروه مهندسی آب، دانشکده عمران، دانشگاه تبریز.
علی رضا مجتهدی - استادیار گروه مهندسی آب، دانشکده عمران، دانشگاه تبریز
مجتبی صانعی - دانشیار گروه مهندسی رودخانه، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری

راه ماهی­ها، به دلیل نقش مهمی که در مهاجرت آبزیان و بقا نسل آن ها دارند، از اجزای اصلی سازه­های تقاطعی از جمله سدها می­باشند. در این تحقیق مدل آزمایشگاهی کانال ماهی -قایق­رو تهیه شده است که حداکثر انطباق را با شرایط زیست­محیطی داشته و در آن برای ایجاد تلفات انرژی در مجرای عبور ماهی، از برس­های مشابه علف مصنوعی، استفاده شده است. با توجه به شعاع خمش مناسب، امکان عبور قایق­های کوچک ماهیگیری نیز در آنها وجود دارد. مدل آزمایشگاهی این نوع راه­ماهی با مقیاس 1:5 برای شیب چهار درصد و به ازای شش دبی مختلف انجام شده است. با مقایسه عمق جریان در دبی­های مختلف، با توجه به ابعاد ماهی­های مهاجر در رودخانه­های استان مازندران، دبی­های سوم و چهارم به ترتیب بامقادیر 4/4 و 1/9 لیتر بر ثانیه، عمق­های بهینه را برای عبور ماهی­ها ایجاد می­نمایند. با تهیه نقشه رستر سرعت­های طولی و عرضی جریان در محیط GIS و ترسیم الگوی جریان با استفاده از نرم افزار متلب مشاهده گردید که یک ناحیه کم سرعت در داخل حوضچه­ها، بعد از هر برس تشکیل می شود که بهترین مکان برای استراحت ماهی­ها می­باشد. همچنین ماهی برای عبور از بازشدگی­ها از سرعت انفجاری و برای عبور از حوضچه­ها از سرعت مداوم خود استفاده می­نماید. حداکثر سرعت در بازشدگی در دبی سوم، 62/0 متر بر ثانیه و در دبی چهارم 64/0 متر بر ثانیه می­باشد. حداکثر سرعت انفجاری ماهی طرح 72/0 متر بر ثانیه می­باشد. بنابراین سرعت­ها در محدوده قابل قبولی قرار دارند.

کانال ماهی- قایق رو, مدل آزمایشگاهی, سرعت انفجاری, سرعت مداوم