نسترن نکومنش فرد - دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید بهشتی تهران

اندیشه وحدت وجود از مهمترین آموزه های عرفانی است که در آثار شاعران به اشکال گوناگون به آن پرداخته شده است. همانطور که عرفا و فلاسفه همواره با هدف تقریب به ذهن این مساله پیچیده را در لباس تمثیل بیان کرده اند، شعرا نیز برای بیان این اندیشه از تمثیل ها، نمادها و اشاراتی ظریف استفاده کرده اند. لذا درک درست و کامل این اشعار مستلزم شناخت نمادها، اشارات، و تمثیل های به کار رفته و آشنایی با معنای عرفانی پنهان در آنها است. در این مقاله که به روش اسنادی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای انجام گرفته، تمثیل ها، نمادها و اشارات ناظر بر وحدت وجود در غزلیات میرزا عبدالقادر بیدل، شاعر نامدار قرن یازدهم بررسی شده است. بیدل که در نازک اندیشی و خیال پردازی و ابداع تمثیل های پیچیده زبانزد است، گاه با بهره گیری از همان نمادها و تمثیل های عرفا و گاه با نوآوری خاص خود در کلام و آفرینش تمثیل ها و اشاراتی بدیع، به بیان مفهوم وحدت وجود پرداخته است. در این جستار تمثیل ها، نمادها، و اشارات وحدت وجود مثل تمثیل آینه، تمثیل دریا و موج، نماد عنقا، نماد حباب و یا اشاراتی همچون اشاره به حدیث قدسی کنز مخفی و موارد دیگر معرفی شده اند و ضمن شرح و توضیح هر مضمون، برای هریک ابیاتی به عنوان شاهد مثال آورده شده است. نحوه به کارگیری و بیان این نمادها و تمثیل ها و اشارات در شعر نه تنها موید قدرت خیال بندی و مضمون پردازی بیدل هستند، بلکه عمق ادراک وی از اندیشه وحدت وجود را نیز نشان میدهند. این بررسی همچنین نشان میدهد که میرزا عبدالقادر بیدل بسیار به اندیشه وحدت وجود تمایل داشته و برای جا دادن این مفهوم در ذهن مخاطب از تمام پدیده ها و مقولات استفاده کرده است.

وحدت وجود، عبدالقادر بیدل، تمثیل ها و نمادها و اشارات وحدت وجود، غزلیات